Als centraalorgaan van het zenuwstelsel zijn de hersenen in den regel in alle acute ongesteldheden betrokken. Immers het gevoel van pijn komt door de hersenen tot bewustheid, en al is er geen pijn, men ontwaart een gevoel van onwelzijn, zoodra de deelen worden aangetast, die van zenuwen voorzien zijn en dus met de hersenen in verband staan. Ook het delirium (zie aldaar) is meestal het gevolg van andere ongesteldheden. Eigenlijke hersenziekten echter zijn zoodanige, waarbij de hersenzelfstandigheid aangedaan of de werking der hersenen belemmerd is, zonder dat men een ander ligchaamsdeel als oorzaak van dien ziekelijken toestand kan aanwijzen.
Zij openbaren zich in hypochondrie, melancholie, krankzinnigheid enz. (zie Zielsziekten), — voorts in eclampsie, epilepsie, hysterie, tetanus, hydrophobie, geheele of halve verlammingen, flaauwte en schijndood. — Tot de hersenziekten in meer beperkten zin behooren bloedarmoede en congestie van bloed, beide meestal het gevolg van andere ziekten. Zoowel de eene als de andere roepen dezelfde verschijnselen te voorschijn, namelijk hoofdpijn en duizeligheid. Eene overmatige voeding der hersenen komt in de jaren der jeugd wel eens voor, doch zeer zelden. Veel vaker ontstaat ontsteking der hersenvliezen met eene overvloedige afscheiding, welke door hare drukking op de hersenen wel eens gevaarlijk wordt. Zij is doorgaans het gevolg van mechanische werkingen, alsmede van overtollige warmte en te groote prikkeling der hersenen, en kan wel eens epidemisch heerschen. De hersenzelfstandigheid lijdt wel eens door te veel bloed, doch hierdoor ontstaat weldra afscheiding van sereus vocht of het barsten van kleine vaten met uitstorting van bloed. Dit laatste wordt somtijds zeer spoedig weder opgeslorpt, waarna de verschijnselen van verlamming allengs verdwijnen; of er ontstaat eene verdere ontsteking der aangrenzende deelen, welke eene hersenverweeking en dientengevolge eene verzwakking der geestvermogens veroorzaakt. Verzweringen in de hersenen of vermagering van deze door gebrek aan voeding behooren tot de zeldzaamheden.
