(Lat. van con en ligere = verzamelen). In tegenstelling van het individualisme, die richting in de philosophie der geschiedenis, welke den loop der historische gebeurtenissen toeschrijft niet aan de werkzaamheid van enkelen, maar aan die van de groote menigte, wier inzicht en streven den doorslag geven.
De leiders zijn daarbij niet anders dan de dragers der heerschende denkbeelden; en slechts in zooverre zij voeling houden met de menigte, vermogen zij iets te bewerken, terwijl zij anders, indien zij tegen den geest des tijds indruischen, niets tot stand brengen. Zoo zijn volgens deze zienswijze de in de geschiedenis op den voorgrond tredende persoonlijkheden eigenlijk een produkt van hun tijd: een leer, bovenal voorgestaan door de sociologen; — in tegenstelling van de heldenvereering van Carlyle e.a., die het zegevieren van nieuwe denkbeelden toeschrijven aan de drijfkracht van bepaalde krachtige persoonlijkheden, terwijl juist aan het ontbreken van zulke superieure elementen de achteruitgang van volkeren zou zijn te wijten.
