betekent letterlijk vertaald:menselijkheid. Reeds de Romeinse schrijver Cicero gebruikte dit woord in de betekenis van: een harmonische ontwikkeling van den mens, wat betreft zijn verstand en zijn gemoedsleven.
In de Middeleeuwen verstond men onder humanisme de letterkundige opvoeding door de studie der oude classieken, en aangezien de geschriften der Griekse en Latijnse schrijvers de enige bronnen waren, waarover men in dien tijd beschikte, legden de humanisten bij de opvoeding der jeugd het zwaartepunt op de studie van het Grieks en Latijn.
Toch zou men de betekenis van het humanisme ten zeerste onderschatten, als men daarbij alleen dacht aan de studie van het Grieks en Latijn. Die studie was naast doel ook in veel gevallen middel. Want het humanisme heeft grotere beschaving en nieuwe ideeën gebracht, is een geweldige geestesbeweging, die tegen het eind der Middeleeuwen ontstaat en in Italië haar oorsprong en daar in mensen als Dante, Petrarca en Boccaccio haar voorgangers heeft. Dat bij deze beweging de classieke schrijvers de leidslieden waren en niet b.v. de scholastici, dat b.v. Virgilius op Dante een geweldigen invloed gehad heeft, volgt uit het feit, dat de Middeleeuwen geen schrijvers kenden, die op één lijn konden gesteld worden met de grote classici.
De meest bekende humanisten waren buiten Italië de beroemde Groninger Rudolf Agricola (Roelf Huysman) 1443—1485 en Reuchlin in Duitsland, Erasmus (zie: aldaar) en de Leidse Scaliger in Nederland en Wiclef en Thomas Morus in Engeland.
Enkele humanisten zijn voorlopers van de Hervorming geweest, doch een bepaald verband tussen humanisme en Hervorming was er niet.
