m
Van Gri. pankratès ‘albeheersend, almachtig’ (een pancration was een gemengde wedstrijd bij de Gri. in worstelen en vuistvechten). Heiligennaam: Pancratius, Romeins martelaar, waarschijnlijk tijdens Diocletianus in 304; kerk. feestdag: 12 mei. St.-Pancras is een van de zgn. ijsheiligen:
Mamertus (of Bonifatius), Pancratius en Servatius, de drie zgn. ‘strenge heren', wier feestdagen begin mei vallen en die de late voorjaarsvorst brengen. Reeds vroeg was de verering van St.-Pancratius in deze streken verbreid, vooral als heilige van de ridders, grootgrondbezitters en adel (zie: A. Z. Huisman, 'Die Verehrung des hl. Pancratius in West- und Mitteleuropa’, Haarlem 1939, en H. J.
Kok, 'Enige patrocinia in het Middeleeuwse bisdom Utrecht', Assen, 1958). Vanuit het bisdom Utrecht verbreidde de verering zich, vooral naar Noord-Holl. en ook naar het oosten: Putten, Brummen, 's-Heerenberg, Haaksbergen, Tubbergen, Diever, Oldehove e.a. De eerste mededeling waaruit blijkt dat de verering van St.-Pancratius in de abdij van Egmond bekend was, dateert uit 1136. In 1314 werd een St.-Pancraskerk in Leiden gesticht. De vroegere Noord-Holl. pln. Vronen werd ca. 1403 veranderd in Sinte Pancraes.
Bij Nieuwer-Amstel was een meer Bankereas (Schönfeld, ‘Nederl. Waternamen’, Brussel 1955, blz. 253). Als patroon wordt St.-Pancratius genoemd bij de stichting van de kapel van 's-Heerenberg (gem. Bergh, Gld.), ca. 1259 door Adam van den Bergh als patroon gekozen, omdat St.Pancratius ook uit een adellijk geslacht was. De heren, later graven Van den Bergh, hadden het recht munten te slaan. Enkele mooi uitgevoerde munten noemden ze Pancrasdaalders, zoals ze ook Oswalddaalders (zie ook Oswald) lieten slaan.
Vroeger was de voornaam Pancras ter plaatse in gebruik, nu nog een enkele maal. Het oudste voorbeeld als doopnaam in Holl. dateert van 1556 (zonder toenaam) in Rotterdam (SR 239). In Noord-Holl. komt de naam nog wel voor.
