Falco rusticolus Linnaeus 1758. Zware soort van Valk, die in het wild in de Lage Landen zeer zelden opduikt, maar meer bekendheid geniet/genoot in de Valkerij.
Het ♂ van deze soort zou in de Valkerij bekend staan onder de naam "geertelsel" [diverse edities van vD, overgenomen in B&TS 1995], maar het tweede deel hiervan moest tersel zijn.Voous (1981; Vogels 1: 14-16) wees op de vele mogelijkheden (en meningsverschillen) die er ten aanzien van de etymologie van deze vogelnaam bestaan. De afleiding van het ohd gir(i) die tot de naam Gier ← heeft geleid, vindt tegenwoordig in de woordenboeken geen genade meer. Er blijven echter genoeg alternatieven over en het kan zo zijn dat in alle een kern van waarheid schuilt. (Vgl. onder Grijp ← waar ook verschillende etymologieën het zelfde woord kunnen opleveren.) Een bemoeilijkende factor bij de etymologie van Giervalk is de zee van ruimte en tijd: de Valkerij is bij veel volkeren populair, en dit al 40 eeuwen lang!
De Giervalk heeft een circumpolair, hoognoordelijk broedgebied, dus zou men de oorsprong van de naam, zoals de eerste theorie inderdaad aangeeft, uit het 'noorden' verwachten. Anderzijds komt de Valkerij van oorsprong uit het Midden-Oosten, waar mogelijk veel meer met de nauwverwante Sakervalk ← werd gejaagd dan met de Giervalk, wat de introductie van de naam Giervalk (eventueel verward met de Saker of de Lanner) in Europa vanuit de 'latijnse' landen zou kunnen verklaren (zoals Terres 1980, en voor een deel ook Weekley 1967, doen). Het zwakke van deze theorieën is dat de Giervalk, waar het nu om gaat, uiteindelijk toch uit het 'noorden' afkomstig moet zijn en wel voornamelijk langs de weg van de 'handel', omdat de Giervalk van nature niet geneigd is ver naar het zuiden te trekken. Het aannemelijkst is dan ook de theorie die naar oudnoords geir 'speer(punt), pijl' verwijst. Dit zou op de Giervalk van toepassing kunnen zijn wegens de donkere vlekken op de onderzijde van de vogel, die aan speerpunten doen denken. Grossman & Hamlet 1964 (p.76) verklaren de naam 'speervalk' echter naar de krachtige rechte vlucht als van een met kracht geworpen speer.
Oudnoords geir en keltisch gearr kunnen ook naar de Reuzenalk Pinguinus impennis verwijzen (E Gare-fowl <oudnoords geirfugl), maar het verband met de Giervalk is dan moeilijk te vatten, tenzij er sprake is van een taboenaam (noaname) dan wel een spotnaam (de Reuzenalk kon niet vliegen, geheel in tegenstelling tot de Giervalk) [Lockwood 1993 sub Garefowl].
ETYMOLOGIE N officieel Giervalk, N Geervalk <mnl gheervalke, ghervalke, gervalke [jvM c.1266, d.w.z. in latere handschriften, vs.1237, 3629, 3630]. Er zijn drie verschillende inzichten.
1. [Lockwood 1993; vDE 1993; NEW 1967; VT 2000; Wahrig 1992; Robert 1993; Blok 1988] N Giervalk, en alle hierop gelijkende woorden, inclusief F Gerfaut (<mf girfaus (eind 12e eeuw)) <oudnoords geirfalki, waarbij falki '-valk' en geir letterlijk 'speerpunt' (in N geer, elger 'Aalvork' en avegaar ongeveer ditzelfde woord), maar met de bijbetekenis van 'excellent' [Lockwood], zoals ws. ook tot uitdrukking komt in de vele germ mansnamen met Ger- en -ger als Gerard, Gerbrand, Gerlach, Gerlof, German, Rutger etc. [Van der Schaar 1994]. In de moderne scandinavische talen wordt geen officiële naam meer gehanteerd die aan oudnoords geir herinnert: zweeds/noors Jaktfalk, deens Jagtfalk, ijslands Valur (<oudnoords valr 'valk')
2. [Weekley 1967] E Gyr Falcon en alle hierop gelijkende woorden (o.a. It Girfalco, Sp en portugees Gerifalte, maar óók oudnoords geirfalki) <oudf gerfauc. Weekley vervolgt dan: Het element geris teutoons (germaans) gezien het bestaan van de middelengelse eigennaam Wirfauc, wat m.b.t. wirzou kunnen aansluiten bij oudnoords verdr 'waardevol', duidend op de hoge waarde van de Giervalk in de Valkerij. Hierbij zij opgemerkt dat de VK naast Ghier-valck ook het N(??) synoniem"Gerfau"bevat).
3. [Terres 1980] E/Am Gyrfalcon <m.e.Lat gyrofalco, verbastering van Lat Hierofalco 'heilige Valk'; vgl. hierbij Sakervalk. Kleinschmidt verenigde deze namen in zijn benaming voor de Giervalk: Falco hierofalco gyrfalco, maar in de moderne nomenclatuur rest alleen nog het woord Falco.
