Reeds in de vroege Middeleeuwen zwoer men bi den hemele. In allerlei uitroepen wordt hemel als substituut gebruikt van God, dikwijls om die heilige naam bewust te vermijden. Ik noem hier in ’s hemels naam, om ’s hemels wil, de hemel beware me, de hemel verhoede, o hemel, mijn hemel, goeie hemel, lieve hemel. Als uitroep van bevreemding, verwondering, verbazing, ergernis, schrik, beklag, vertedering enz. wordt och heden gebruikt.
Oorspronkelijk was het een bastaardvloek en wel een vervorming van Heer(e)! of van hemel! De vloek God in de hemel wordt gebruikt om verontwaardiging, frustratie, irritatie en andere emotionele gevoelens een uitlaatklep te bieden. Vaak volgt de toevoeging nog aan toe. Dit laatste geldt zeker voor de uitroep van verbazing hemeltje! Bij Harrebomée [1858] komt de verwensing voor loop naar de hemel en verkoop je aan de hel! met de betekeniselementen ‘ik ben boos of ontstemd door je gedrag, hoepel nu maar op’.
In het hedendaags Nederlands komt voor vlieg ten hemel!, een verwensing die ik aantrof in De steen der wijzen [1983] van Maarten Biesheuvel en die natuurlijk geen andere betekenis heeft als ‘hoepel op, wat heb ik een hekel aan je’. Als men zo’n hekel heeft aan iemand dat men hem eigenlijk dood wenst, gebruikt men in Vlaanderen volgens Mullebrouck (1984) ook wel ik hoop dat ge in de hemel komt, en hoe eerder hoe liever! zie God, goedheid, heden, hel, Jezus, vrede.
