gemeente in Overijsel (arrondissements- en kantonshoofdplaats), aan het begin van het Zwartewater, 183/4 K-M.2 groot, bevat de stad Z. met haar voorsteden, benevens de gehuchten Dieze en Assendorp, en telde 1 Jan. 1906: 32.817 inw. Z. vormt met de gemeenten Zwollerkerspel, Dalfsen, Wijhe en Heino het kiesdistrict Z. voor de Staten-Generaal.
Pers. belasting 4de klasse.De stad Z., de hoofdstad van de provincie Overijsel, ligt aan het Zwartewater en is een centraalpunt van spoorwegverkeer en van de binnenvaart; door de Willemsvaart staat zij in gemeenschap met den IJsel, door het Zwartewater en de Nieuwe Vecht met de Overijselsche Vecht, en door de Overijselsche kanalen met TwTente. Het is een zeer oude plaats; voor het eerst wordt zij vermeld in 1040, onder den naam Swolle. Zij bestaat thans uit de oude stad en een drietal voorsteden buiten de Kamper-, Sassen- en Diezerpoort. Vroeger was zij versterkt. De fraaiste punten zijn: de Diezerstraat, Melkmarkt, Kamperstraat, Sassenstraat, Thorbeckegracht, Koestraat, Stationsweg en de verschill. marktpleinen. Op de vroegere wallen zijn fraaie plantsoenen aangelegd.
Voorn, bouwwerken: de Groote of Michaelskerk, in de 15de eeuw gebouwd, meermalen gerestaureerd, heeft een fraai gesneden preekstoel en een beroemd orgel; de hooge teren dezer kerk is in 1669 ingestort; verschillende andere kerken, w.o. de in 1893 voltooide kath. St. Michielskerk, met een gedenkteeken voor Thomas a Kempis; stadhuis (1448 gebouwd, 1821 verbouwd en vernieuwd), museum melkmarkt, paleis van justitie (1841), gouvernementsgebouw, Rinneh-Sassenpoort (1409 gebouwd, opmerkelijk om zijn bouworde en als overblijfsel van de vroegere vestingwerken van Z.). Z. heelt een gymnasium, een hoogere burgerschool, enz., het bestaat van handel, marktverkeer, scheepvaart en nijverheid (groote spoorwegwerkplaatsen). Het heeft een waterleiding, paardentram, enz. Op een uur van de stad ligt de Agnietenberg, waar zich vroeger het vermaarde Rergklooster bevond, waarin Thomas a Kempis het grootste deel van zijn leven heeft doorgebracht.
Z. was reeds in de 14de eeuw een belangrijke handelsplaats. Willebrand van 01denburg, bisschop van Utrecht, gaf Z. stadsrecht. Later werd het een vrije rijksstad en lid van het Hanzeverbond. In 1580 verliet het de Spaansche zijde, in 1672 viel het in handen van de Munsterschen. In den Franschen tijd was Z. de hoofdstad van het departement van de monden van den IJsel.
