(van Zion, burcht te Jeruzalem of Jeruzalem zelf) heet in hoofdzaak het .streven der 'Joden naar een eigen publiekrechtelijk gewaarborgde woonplaats in Palestina voor hun volk; men tracht dat te bereiken (volgens het Bazeler-program) door kolonisatie in dat land van Joodsche landbouwers, werklieden enz., door vereeniging en indeeling van al hun geloofs- en rasgenooten 'Op wettige wijze, door versterking van het Joodsche nationaliteitsgevoel en door de sympathie der regeeringen te verwerven voor het plan. De idee, naar Palestina terug te keeren, na de komst van den Messias, is het Joodsche volk bijgebleven in de „oorden der ballingschap” en nog dagelijks wordt die hoop in hunne gebeden uitgesproken; vandaar dat vele orthodoxe Joden der Zionistische beweging vijandig zijn gezind, omdat zij meenen, dat de algeheele exploitatie van Palestina enz. van Hoogere Hand moet geregeld worden; zij .steunen dus alleen het philantropisch koloniseeren, zonder mede te werken aan de verheffing van het volksbewustzijn.
Het Z. ontstond in het midden der 19e eeuw, toen Mozes Hess (schrijver van Rom und Jerusalem), Gordon, Kalischer (ontwerper van de stelling: de Messias komt door de evolutionaire hulp der Joden zelf) e, a. het initiatief namen, tot het stichten van Joden-kolonies in Palestina, «die echter, evenals andere pogingen, grooten•deels mislukten; maar daarna trad de groote Joden-organisator Dr. Theodor Herzl op, dien men de ziel van de Zionistische wereldbeweging kan noemen. Hij werd in 1860 te Budapest .geboren, studeerde te Weenen in de rechten, werkte sinds 1884 aan de gerechtshoven te Weenen en Salzburg, daarna 1891—96 als journalist te Parijs, later te Weenen en stierf 3 Juli 1904 te Edlach. Zijn werk Judenstaat gaf den stoot tot het le Zionisten-congres, dat 29 Aug. 1897 te Bazel werd gehouden, bestaande uit 204 afgevaardigden van bijna alle landen, waar het „Bazeler program”, de .grondslag van het Z., werd opgesteld. Sedert dien tijd komen de Zionisten ieder jaar te Bazel (behalve 1901 in Londen) bijeen ter bespreking van hunne belangen en had Herzl tot zijn dood de moeilijke leiding; echter is ook de orthodoxe oppositie georganiseerd (Zwarte Kabinet), protesteeren de. z.g. Reform-Joden, omdat ze er reactie in zien; de socialisten grootendeels op kosmopolietische gronden, is daarentegen de houding der anti-semieten niet verscherpt en die der christenen in het algemeen sympathiek. De keizer van Duitschland, koning van Italië, groothertog van Baden toonden hun belangstelling en Herzl wist zelfs de toezegging van den sultan te verwerven voor autonomie der Joden in Palestina voor 300.000 piasters jaarlijks (een verhouding als die van het eiland Samos in 1821 geregeld), maar het congres weigerde wegens geldgebrek, evenals het aanbod van de Engelsche regeering in 1903 van Britsch Oost-Afrika, wegens de ongeschiktheid van het land en het prefereeren van Palestina (dit laatste geschiedde op het 7e congres [1905] van 800 afgevaardigden onder leiding van Nordau).Intusschen breidt zich de Zionistische beweging voortdurend uit, bezit ze organisaties in Rusland, Duitschland, Engeland, Amerika, Denemarken, Nederland, Siberië, Hongkong, Tokio, Australië, en woei de blauw-witte Zionisten-vlag met den „Magen David” op de tentoonstelling te St. Louis 1904.
Hare inrichting is democratisch, alle macht berust bij de congressen, bestaande uit afgevaardigden, gekozen door de „sjekel”-betalers (f 0.50), waarvan het „ Actionscomité” (Wolffsohn c.s., gevestigd te Keulen) de uitvoerende macht bezit; ze beschikt over de „Joodsche Koloniale Bank”, uitsluitend voor cultuur, steunen van handels ver eenigingen in Palestina, enz.; het „Nationaal fonds” („Keren Kajemes”), waarvan de inkomsten bestaan uit de opbrengst der „Zionszegels”, vrijwillige bijdragen en inschrijvingen in het „Gouden Boek”, uitsluitend bestemd voor den aankoop van land, en verder houdt het Z. zich bezig met paedagogisch werk: het stichten van scholen, leeszalen, Toynbee-hals, zang- en gymnastiekvereenigingen en het doen opbloeien van Joodschliterair leven. Talrijke schakeeringen ontvouwen zich in de Zionistische beweging:
1. de hoofdgroep, politieke-diplomatieke Zionisten van Herzl, onderteekenaars van het Bazeler program;
2. „Mizrachie”-partij (1903, Reines), die het handhaven van Thora en traditie boven het program stelt, terwijl bij de hoofdgroep scheiding van kerk en staat is doorgevoerd;
3. „Poualei Zion”, d. i. de sociaaldemocratische afdeeling (Londen 1903), die Palestina op grond van practische bezwaren verwerpt;
4. „Ziounei Zion”, door Ussischkin gesticht 1905, eischt onmiddellijk optreden en aankoop van grond, wegens den dringenden nood; de hoofdgroep ziet hierin terugkeer tot de weldadigheidsidee;
5. „Territorialisten” of de „Jewish territoria! organisation” (in 1905 onder I. Zangwill) dringt ook aan op meer spoed en sluit de kolonisatie van geen enkel land uit.
Verder zijn er nog, die alleen organisatie en cultuur beoogen („Ahad Haam”) e. a. De Nederlandsche Zionisten-afdeeling, voor het eerst op het 4e congres vertegenwoordigd, telt 800 georganiseerde leden, met onderafdelingen te Amsterdam, Haarlem, Twente, Groningen e. a,, onder leiding van Seeligmann, Polak, Hen e. a.; ze behoort tot de hoofdgroep en heeft reeds veel op paedagogisch gebied verricht; de vergadering van Nederlandsche opperrabijnen is haar niet gunstig gezind en de heftige polemieken in de Joodsche Nederl. pers bewijzen, dat het Z. ook in ons land de gemoederen in beweging brengt.
Literatuur: Dr. Th. Herzl, Der Judenstaat (Weenen 1896), Pinsker, Autoëmancipation (Brünn 1903), M. Nordau, Der Zionismus (Brünn 1901), Ussischkin, TJnser JProgramm (Weenen 1905), de stenografische protocollen van 1897 tot Ï905 (Weenen) e. a. Verder is juist verschenen de eerste brochure van een reeks, uit te geven door den Nederl. Zionistenbond, over de Joodsche renaissance, Zionistische politiële, door mr.
S. Franzie Berenstein (1906).
Z.-couranten: „Welt” (Keulen), „Hatsefira” (Warschau), „Maccabaean” (New-York), „Hatikwa” (Antwerpen), „Joodsche Wachter * (Amsterdam) en een 30-tal anderen. Zionistische volksliederen: Etatikivo (de hoop), Sjom bimkoum Aroziem (waar de cederen bloeien).
