kreitshoofdstad in Rijn-Hessen, links aan den Rijn (schipbrug en viaduct), in 1900: 40.705 inw.; romaansche dom (12de eeuw), synagoge (11de eeuw, de oudste van Duitschland), Paulus-museum (oudheden), Luther-monument (van Rietschel, 1868 onthuld); allerlei industrie, handel (vrijhaven); scheepvaart, wijnbouw (Liebfrauenmilch). W., eens de hoofdstad der Bourgondiërs en het hoofdtooneel van oude sagen en dichterlijke legenden (Nibelungen, Rosengarten), werd door koningin Brunehilde tot zetel van een bisdom gemaakt.
In 618 werd W., bij de verdeeling van het frankische rijk in provinciën en graafschappen, de zetel van een graaf; van deze graven was Genebald, die tevens hertog van Frankenland was, de eerste. Koning Dagobert bouwde te W. een palatium. Karel de Groote hield hier de volksvergadering, waarop tot den oorlog tegen de Saksen besloten werd. Bij de deeling tusschen de zonen van Lodewijk den Vrome, viel W. aan Lodewijk den Duitscher ten deel en het behoorde van nu af aan steeds tot Duitschland. Hendrik IV en Hendrik V hielden hier verscheidene rijksdagen en laatstgemelde vorst verhief W. tot rijksstad, doch aanvankelijk behield zij hare graven nog. Van Hendrik IV verkreeg zij in 1073 ook vrijdom van eenige Rijntollen, en van Ferdinand I vrijheid om geen Joden te dulden.
W. was ook, nevens Neurenberg en Bamberg, op de frankforter mis vrij van tol. In 1122 werd hier tusschen Hendrik V en den paus de vrede gesloten, waardoor het geschil wegens het investituurrecht beslist werd. Keizer Frederik I, de Roodbaard, verleende der stad, tot belooning van de trouw harer burgers, een staatsregeling, en van dien tijd af begon haar worstelstrijd met de bisschoppen, van wier heerschappij zij zich door deze verleening ontheven oordeelde. In 1495 hield Maximiliaan I te W. zijn eersten rijksdag, waarop de landsvrede afgekondigd werd. Van de in deze stad gehouden rijksdagen is de beroemdste die van het jaar 1521, onder Karel V, voor welken Luther ontboden, en daar hij zijne stellingen niet herroepen wilde, in den ban gedaan werd (zie Wormser Edict). In 1540 en 1557 werden te W. zoogenaamde religie-gesprekken gehouden.
In 1547 had Karel V er een 2den rijksdag gehouden, en in 1578 hield Rudolf II er nogmaals een. In 1632 namen de Zweden en 1635 de Keizerlijken het in. In 1644 bemachtigden het de Franschen onder den hertog van Enghien, doch trokken na den vrede weder af. Bijna een halve eeuw later, in 1688, namen zij het, onder aanvoering van Boufflers, andermaal in bezit, sloopten de vestingwerken, groeven de waterleidingen af en staken op Pinksterdag van ’t jaar 1689 de stad in brand. 17 Sept. 1743 sloot men hier het Wormser-traktaat, dat een vernieuwing van het aanvallend verbond tusschen Engeland en Hongarije was. In 1802 werd W. bij den vrede van Luneville aan Frankrijk afgestaan. Bij den parijschen vrede van 1814 kwam het aan Duitschland ter Ligen door het Weener-congres werd het bij Hessen gevoegd.
