Onder vrouwenziekten verstaat men:
A. de ziekten der uitwendige geslachtsorganen;
B. de ziekten der inw. geslachtsorganen;
C. de functioneele stoornissen van het geslachtsapparaat.
Onder A. rekent men de aandoeningen van de groote en kleine schaamlippen, het maagdevlies, de clitoris en de klieren van Bartholinus. Deze aandoeningen kunnen zijn
1°. ontsteking,
2°. gezwellen en
3°. aangeboren afwijkingen.
De ontsteking openbaart zich in hoofdzaak door roodheid, pijn, zwelling en jeuken van de betreffende deelen en door de afscheiding van een min of meer etterig vocht. De ontsteking kan het gevolg zijn van onreinheid, zwangerschap, maden (zooals bij kinderen vaak voorkomt), gonorrhoïsche of syphilitisehe infectie. De bestrijding der aandoening zal zich dus steeds te richten hebben naar de oorzaak en voor ieder bepaald geval verschillend zijn. De gezwellen kunnen behooren tot de boosaardige (bijv. kanker) of tot de goedaardige (bijv. vetgezwellen). Een eigenaardige vorm van kleine gezwelletjes, die tot een groote samenhangende massa kunnen uitgroeien, komt voor bij syphilis en gonorrhoe. De uitwendige geslachtsdeelen kunnen tot aan de anaalopening, zelfs verder, geheel daarmee bezet zijn. Zelden komt voor de elephantiasis (zie aldaar).
De aangeboren afwijkingen zijn velerlei: de clitoris kan vergroot zijn in die mate, dat ze op het mannelijk geslachtsdeel gelijkt — het maagdevlies heeft soms slechts een zeer kleine opening, kan zelfs geheel gesloten zijn — de scheede kan geheel of gedeeltelijk ontbreken — de uitwendige geslachtsdeelen kunnen in meerdere of mindere mate gelijken op de ; mannelijke dito, waardoor alle mogelijke vormen van schijnbaar of werkelijk hermaphro| ditisme (zie aldaar) kunnen aanwezig zijn. Verder nog kan het voorkomen, dat de anaalopening en de geslachtsopening in ééne holte, cloaca, uitmonden, tengevolge van het bestendigd blijven van een vroegeren ontwikkelingstoestand.
Onder B. rekent men de ziekten der scheede, baarmoeder, eileiders, eierstokken en van het bandapparaat, dat de inwendige geslachtsorga1 nen op hun plaats houdt.
De ziekten der scheede (vagina) doen zich aan ons voor als ontsteking, gezwellen, liggingsaf wijkingen en aangeboren afwijkingen.
De ontsteking openbaart zich, zooals overal, door roodheid, zwelling, pijn, jeuken, gevoel van zwaarte en afscheiding van een min of meer etterig vocht (fluor albus). Ze is het gevolg van plaatselijke prikkels, van de een : of andere infectie of van den een of anderen ziekelijken toestand der baarmoeder.
Van de gezwellen komt zoo goed als uitsluitend voor de kanker, zelden komen voor goedaardige gezwellen.
Tot de liggingsafwijkingen behooren de descensus vaginae, het naar beneden zakken en de prolapsus vaginae, het naar buiten treden der scheedewanden. Deze stoornis is bijna zonder uitzondering het gevolg van de haring en wordt verholpen door het dragen van een ring (pessarium) of door chirurgische tusschenkomst.
Tot de aangeboren afwijkingen rekent men het geheel of gedeeltelijk ontbreken — de verdubbeling — en het gesloten zijn der vagina.
De ziekten van de baarmoeder kan men alweder indeelen in ontsteking, gezwellen, ligging saf ivjking en en aangeboren af'wijkingen.
De ontsteking, zich o.a. openbarende door de afscheiding van een etterig secreet, is meestal het gevolg van infectie bij de baring of miskraam, dikwijls van gonorrhoe, soms van tuberculose en verder niet zelden van een verkeerde ligging der baarmoeder.
De gezwellen zijn boosaardige, nl. kanker, of goedaardige, zoog. vleeschboomen. Zelden komen voor gezwellen, die men adenoma, sarcoma of deciduoma noemt. Zeer veelvuldig komt voor kanker van de baarmoeder, zich bijna zonder uitzondering manifesteerende door onregelmatige, min of meer heftige bloedingen en later door de afscheiding van een bloederig-etterig, meestal stinkend vocht. Alleen zeer tijdige tusschenkomst is in staat het bedreigde leven hier te redden.
De liggingsafwijkingen zijn vnl. achteroverkanteling (retroflexio) of sterke vooroverkanteling (anteflexio). Vooral de eerste, meestal gevolg van de baring, kan onaangename verschijnselen van pijn, zwaarte, gestoorde zenuwwerking, blaas- en darmstoornissen teweegbrengen. De achteroverkanteling der zwangere baarmoeder kan aanleiding geven tot zeer gevaarlijke toestanden, gevolg van beklemming der baarmoeder in het kleine bekken. Tijdige tusschenkomst kan hier veel kwaads voorkomen. De achteroverkanteling der baarmoeder kan in den regel verholpen worden door inbrengen van een ring (pessarium). Een enkele maal is operatieve hulp noodzakelijk.
De aangeboren afwijkingen bestaan in het ontbreken van den uterus, in onvoldoende ontwikkeling of in geheele of gedeeltelijke verdubbeling van de baarmoeder.
De ziekten der eileiders (tubae, salpinges) bestaan in hoofdzaak uit ontsteking. Deze ontsteking is in de groote meerderheid der gevallen gevolg van gonorrhoïsche infectie, minder vaak van tuberculose of andere oorzaken. De ontsteking openbaart zich hoofdzakelijk door pijn in den onderbuik en door koorts. Een eigenaardige afwijking moge hier vermeld worden, nl. de eileiderzwangerschap, waarbij de vrucht zich niet ontwikkelt in de baarmoeder, doch op een willekeurige plaats in de tuba. De vrucht komt hierbij, behoudens zeldzame uitzonderingen, niet tot volkomen ontwikkeling, doch gaat in ’t begin der zwangerschap te gronde, waarbij door de bersting van den vruchtzak levensgevaarlijke bloedingen in de buikholte kunnen optreden.
Aandoeningen van de eierstokken (ovaria) berusten op ontsteking of op de vorming van gezwellen, terwijl >een enkele maal is geconstateerd, dat zich een zwangerschap ontwikkelde in den eierstok.
De ontsteking komt alweer ’t meest tot stand door gonorrhoïsche of andere infectie en openbaart zich door zwelling, pijnlijkheid, soms abscesvorming van den betroffen eierstok. Vooral de gonorrhoïsche infectie van de ovaria en ook van de tubae, die meestal samen in *t proces betrokken worden, is van hardnekkigen aard en de bron van eindeloos lijden voor de patiënte, afgezien nog van het feit, dat het zieke ovarium niet in staat is zijn physiologische functie te volbrengen.
Dikwijls veranderen de eierstokken in grootere ot kleinere gezwellen. Het onschuldigst en meest voorkomend zijn de ovariaalkysten, waarbij het ovarium zich langzamerhand uitzet tot een dunwandigen, met helder of slijmerig vocht gevulden zak. Deze kysten kunnen soms een reusachtige grootte bereiken en 10, 20 liters en meer inhoud hebben. Een eigenaardige vorm van gezwellen zijn de dermoïdkysten, waarbij het ovarium veranderd blijkt in een zak, gevuld met een zalfachtige massa, waarin haren, tanden, beenderen enz. worden gevonden soms in groote hoeveelheid. Dan nog komen voor boosaardige aandoeningen van de eierstokken nl. carcinoom en sarcoom.
Het bandapparaat van de baarmoeder, bestaande uit de beide breede banden (ligamenta lata), die zich van den uterus zijwaarts naaiden bekkenwand uitstrekken, uit de beide ronde banden (ligamenta rotunda), die van de bovenhoeken der baarmoeder naar het lieskanaal verioopen en uit de ligamenta sacro-uterina, die de baarmoeder met het heiligbeen verbinden, dit bandapparaat, met name de beide breede banden, is vaak de zitplaats van ontstekingsverschijnselen.
Deze ontsteking, kan zich in het weefsel der breede banden uitstrekken en deze sterk doen uitzetten. De ontsteking is het gevolg van een infectie tijdens de baring of miskraam. De pelveoperitonitis, de ontsteking van het bekken-celweefsei buiten de baarmoeder en haar bandapparaat, is meestal van tuberculeuzen aard.
Gezwellen van het bandapparaat zijn zeer zelden en steeds van goedaardige natuur, afgezien van de boosaardige woekeringen, die van de baarmoeder en eierstokken uit op het bandapparaat overgaan.
Ten slotte C, de functioneele stoornissen van het geslachtsapparaat.
Deze stoornissen hangen natuurlijk ten nauwste samen met den meer of minder abnormalen toestand der geslachtsorganen. Zoo ontbreekt natuurlijk de menstruatie, indien de eierstokken door het een of ander ziekteproces geheel gedegenereerd zijn of is van zwangerschap geen sprake, indien de baarmoeder in ontwikkeling is achtergebleven. De menstruatie kan van heftige pijn vergezeld gaan, wanneer de bloedsomloop in den buik gestoord is, Constipatie en pijnlijke menstruatie gaan meestal samen. Coorts kan de menstruatie al te overvloedig of langdurig zijn onder den invloed van ab-
normale prikkels: ingespannen studie, zittemde levenswijs, te langdurig staan (winkeljuffrouwen), bloedarmoede.
In alle gevallen zal men trachten bij gestoorde menstruatie de oorzaak te vinden en steeds zal men er in slagen, hetzij door een locale behandeling, indien deze noodig blijkt, hetzij door een doelmatige levenswijze de stoornis te verhelpen.
Zijn de eierstokken, de eileiders of de baarmoeder ziek, dan is begrijpelijkerwijze onvruchtbaarheid het gevolg en zal de genezing van het betreffende orgaan vermoedelijk de onvruchtbaarheid opheffen. Doch niet zelden is een huwelijk onvruchtbaar zonder dat er bij de vrouw of bij den man eenigerlei afwijkingen worden aangetroffen. In dit geval is er van doeltreffende behandeling natuurlijk geen sprake en moet men de genezing aan den tijd overlaten, die intusschen, zooals niet zelden blijkt, soms wonderen doet en nakomelingschap brengt, wanneer deze reeds in ’t geheel niet meer verwacht werd.
