in de grieksche mythologie de eeuwig maagdelijke dochter van Zeus (vandaar Parthenos, maagd), doch zonder eigenlijke moeder, daar Zeus volgens de meest verbreide sage zijn van hem zwangere eerste gemalin, de Oceanide Metis, uit vrees voor de geboorte van een zoon, die machtiger zou kunnen worden dan hij zelf, verslonden had, waarna op den juisten tijd uit zijn door Hephaestus met een bijl opengekliefd hoofd de godin in volle wapenrusting als speerdrilster (Pallas) te voorschijn sprong. Uitgezonderd bij Zeus en Apollo, heeft zich bij' geen andere godheid de oorspronkelijke natuurbeteekenis zoozeer naar de intelleetueele öf ethische zijde ontwikkeld als bij P.
Zoowel de oorspronkelijke natuurbeteekenis als de ethische opvatting, toonen zich beide het nauwst verbonden in den eeredienst van het attische land, welks hoofdstad Athene naar haar genoemd en de voornaamste plaats van haar vereering was.Evenals Zeus gebiedt zij over bliksem en donder en draagt de aegis met den Gorgokop, het symbool van den hemelschen schrik, waarom zij op vele cultusbeelden bliksemslingerend wordt voorgesteld. Als beschermster en bevorderaarster van den landbouw verschijnt zij in een heele reeks van sagen en gebruiken vooral van den attischen eeredienst. Van de drie heilige omploegingen, die onder godsdienstige gebruiken in Attica den zaaitijd openden, golden er twee haar als uitvindster van den ploeg; zij had het aanspannen der stieren geleerd en bovenal den voor Attica zoo gewichtigen olijfboom geschonken, dien zij uit de burehtrots deed te voorschijn komen, toen zij met Poseidon om het bezit van burcht en land streed. Te zamen met de eleusinisehe godheden Demeter en Kore werden haar ter eere in Attica bij het eerste ontkiemen van het zaad de Procharisteriën en in het midden van den zomer de Scirophoriën gevierd, in hetzelfde jaargetijde eveneens met betrekking op de vegetatie de Errephoriën. Met de voorstelling, dat P. evenals Zeus storm en onweder kan verwekken, hangt de algemeen verbreide en vooral in de oudheid op den voorgrond tredende voorstelling als krijgsgodin samen. In deze hoedanigheid werd zij in den eeredienst voornamelijk als beschermende en afwerende godin vereerd, zooals vooral op den burcht van Athene als Promachos (voorvethster, beschermende).
Als zoodanig stelden haar ook de palladiën (zie Palladium) met afwerend uitgestrekte lans voor. Tevens is zij de overwinning schenkende godin; als personificatie der overwinning (Athena Nike) had zij eveneens pp den burcht van Athene een nog thans bewaard gebleven tempel; ook placht men haar in tempelbeelden, evenals Zeus, met Nike op de uitgestrekte hand voor te stellen. De hoofdwerkzaamheid van Athene ligt echter in de werken des vredes. Evenals alle godheden van natuurlijken zegen, bevordert zij het voortkomen der kinderen en schenkt zij gezondheid (Athena Hygieia in Athene), weert tevens booze krankheden af. Naast Zeus geldt zij in Athene als beschermgodin van het geslachtsverband (phratriën), in Athena en Sparta ook van de volks- en raadsvergaderingen, op vele plaatsen, voornamelijk wederom in Athene, als beschermster van het geheele staatswezen (Athena Polias, Poliouchos). Het meest algemeen is haar vereering als godin der wijsheid en daarom als patrones van geheel het leven des geestes. Alles, wat verstand en wijsheid voortbrengen, alle wetenschap en ranst zoo van oorlog als vrede komt van haar, aan wie de menschen een massa uitvindingen van de meest verschillende soort te danken.
De Romeinen identificeerden Athena met hun godin der wijsheid, Minerva. In de oude kunst werd P. voorgesteld als voorvechtster, meestal groote stappen nemend, in een lang, stïjfgeplooid gewaad, de kraagvormige aegis met Medusakop en slangen om de schouders, helm, schild en speer dragend. Daarnaast vindt men ook zittende beelden, vooral van zeer hooge oudheid uit Athene, waar de godin ten allen tijde een geliefdkoosd onderwerp der kunst bleef; daar schiep Phidias het ideale type der godin in tal van beelden, waarvan de drie beroemdste zich op de Acropolis bevonden: het 11.5 m. hooge, de Athena Parthenos in rijksten dos, met Nike op haar rechterhand voorstellende beeld uit goud en ivoor, 438 v. Chr. in het Parthenon opgesteld, waarvan verschillende copieën een voorstelling geven; het ter herinnering aan de overwinning op de Perzen tusschen Parthenon en Erechtheum opgerichte kolossale bronzen beeld der Athena Promachos en de om haar schoonheid hooggeroemde Lemnische Athena, eveneens uit brons, als vredesgodin zonder helm. Op attische munten zijn uil en olijfblad haar attributen, elders haan en slang.
