peruviaansche bast, koortsbast, lat. Cortex cinchonae (chinae, peruvianus), naam der geneeskrachtige basten van eenige boomen van het geslacht Cinchona uit de familie der Rubiaceeën, scheikundig gekenmerkt doordat zij bepaalde koortswerende plantenbases, de kina-alkaloïden (bepaaldelijk kinine), bevatten.
De voornaamste der kinabast leverende boomen zijn: C. Ledgeriam, uit N.-Bolivia, thans in vele streken in het groot gekweekt; is een boom met kegelvormige kruin, lederachtige bladen en knikkende, welriekende kleine bloemen; levert nagenoeg uitsluitend de kinabast voor de bereiding van kinine in het groot, daarom wel fabrieksbast genoemd; is nauw verwant aan de zuid-amerikaansche C. Weddell, die de gele of koningskinabast (Cortex chinae regius) levert, vroeger als de beste soort aangemerkt; C. succirubra, oorspronkelijk inheemsch aan de hellingen van den Chimborazo, thans veelvuldig gekweekt, is een 25 meter hooge, fraaie boom, met ½ m lange, eironde bladen; is de stamplant der roode kina (Cortex chinae ruber); C. offinalis, uit Ecuador en Peru, naam van eenige soorten die bruine kina leveren. Dikwijls wordt bij den kina-aanplant C. Ledgeriana geënt op den onderstam van C. succirubra, ten einde voor eerstgenoemde, zeer alkaloïdrijke, doch tengere plant het krachtige wortelstelsel der tweede soort te verkrijgen.K.-bast heeft een bitteren, samentrekkenden smaak; de laatste is een gevolg van de aanwezigheid van looizuur en verwante zelfstandigheden, de bitterheid wordt veroorzaakt door de alkaloïden, w.o. kinine, kinidine, cinchonine en cinchonidine, allen kristalliseerbare stoffen, de bekendste zijn. Voor de geneeskunde is vooral de kinine, C20 H24 02, van belang; met 3 moleculen kristalwater kristalliseert deze stof in kleurlooze prisma’s, die bij 15° C. oplosbaar zijn in 6 dln. alcohol en in 20 dln. ether, in water veel moeilijker; alle kinine-oplossingen draaien het polarisatievlak naar links. In de geneeskunde bezigt men de kinine niet zelf, maar haar zouten; er bestaan twee reeksen kininezouten, n.l. de neut rak: /,-. (bestaande uit 1 molecuul kinine en 1 mol. een basisch of ½ mol. tweebasisch zuur) en de zure A. (bestaande uit 1 mol. kinine en 2 mol. eenbasisch of 1 mol. tweebasisch zuur). Belangrijk zijn vooral het kininesulfaat of de zwavelzure kinine ((Sulfas chinini) en de zoutzure kinine (Hydrochlorus chinini); beide worden op groote schaal in kinine-fabrieken bereid; zij worden aangewend in oplossingen voor inwendig gebruik (koortsdranken), voor onderhuidsche inspuitingen en ook in den vorm van pillen, poeders, zalven enz. Kinine is een protoplasmavergift, dat doodelijk werkt op amoeboïde organismen en bij te ruim of ondoelmatig gebruik ook bij den mensch vergiftigingsverschijnselen (o. a. gezichtszwakte) veroorzaakt. Het voornaamste productiegebied van kina is, door de bemoeiingen van K. W. van Gorkom, Nederl.-Indië geworden; de kinahandel heeft thans zijn hoofdzetel te Amsterdam.
