(lat., verlichten) in den beginne door hun stichter ook Perfectibilisten genoemd, een geheim genootschap, dat in 1776 door Adam Weishaupt (zie ald.), professor in het canonieke recht te Ingolstadt, opgericht werd en zich langzaam verbreidde, eerst over Beieren en vervolgens ook over het protestantsche Duitschland. Als doel dezer orde werd opgegeven de veredeling der leden door het bestrijden van vooroordeelen, het geven van zedelijke leering en voorbeeld, het beoefenen van alle deugden, het verbreiden van geestelijke beschaving, het bestrijden van het geloof aan dogma’s en van iedere soort van despotisme.
Om al deze doeleinden te bereiken moest eenerzijds de organisatie van het geheime genootschap (naar het voorbeeld der Jezuïeten ingericht) en de opleiding der leden dienen; anderzijds moest daartoe bijgedragen worden door het winnen van politieken invloed door iet opnemen van zulke personen, die gewichtige staatsambten bekleedden. Bij de stichting -zijner orde had Weishaupt slechts de statuten «n de drie graden der eerste klasse uitgewerkt; de le graad was het noviciaat; in den -2den graad (dien van Minerval) werd voornamelijk wetenschappelijk gearbeid; in den 3den (dien van Illuminatus minor) ontvingen de leden het eerste onderricht over de wijze, waarop zij de ondergeschikten moesten leiden .en vormen. De hoofden der eerste klasse heetten Areopagieten. Om zijn orde zoo snel mogelijk uit te breiden, plantte Weishaupt het illuminatisme over in de vrijmetselaarsloges; in 1777 was hij zelf in de vrijmetselarij opgenomen te Münciien; door zijn connectie met vrijheer von Knigge te Frankfort en geheimraad Bode te Weimar, twee voorname vrijmetselaars, verkreeg het illuminatisme eenigen invloed in de loges; beiden traden in de orde der I. en werkten hard ter bevordering van haar doel. Een verschil van meening tusschen Weishaupt en Knigge deed laatstgenoemde in 1784 zich losmaken van het illuminatisme. Kort te voren waren ook verschillende professoren uit de orde getreden, en het staatsbestuur deed een onderzoek instellen, ten gevolge waarvan alle geheime genootschappen door een besluit van den keurvorst d.d. 22 Juni 1784 in Beieren verboden werden.
De I. zijn niet identiek met de fransche illuminés, een naam, waarmede alle mystieke dwepers worden aangeduid, die in de 18de eeuw in Frankrijk zijn opgetreden. Literatuur: Weishaupt, Apologie der Illuminaten (Frankfort en Leipzig 1786), id., Vollständige Geschichte der Verfolgung der Illuminaten in Bayern (dl. 1, ald. 1786, niet verder versehenen), id., Bas verbesserte System der Illuminaten (nieuwe uitg., ald. 1788), id. JS'achirag zur Rechtfertigung meiner Absichten (ald. 1787). Voorts heeft men een breede uiteenzetting en geschiedenis der I. in de geschiedenis der Jacobijnen door den abbé Barruel (nederlandsche vertaling: Gedenkschriften om ie dienen tot de geschiedenis der Jacobijnen Hamb. 1800—1801, 4de dl).I. is voorts de naam van het geheime genootschap der Alombradas in Spanje, tegen het einde der 16de eeuw', en der Guérinets in Frankrijk, in de 17de eeuw.
