1) District in het n.o. v/h russisch gouvernement Lijfland, ten oosten v/h meer Peipus, is een vlak, alleen in het z. heuvelig landschap, 7143 km2, groot met 190.750 inw., meest esthen; graan en aardappelbouw, veeteelt, branderijen
2) Dorpat, russisch Derpt, oud-russisch Jurjew, esthnisch Tart.olin, lettisch Tehrpata, hoofdpl. van het district D., aan beide oevers van de bevaarbare Embach, waarover hier een houten en een steenen brug is gebouwd, is gelegen tusschen heuvelen aan de spoorlijn D.—Taps der Baltische spoorwegen en aan de nevenlijn Walk—D. der lijn Pskow—Riga, met stoomvaart op de Embach en op het Peipus- en het Pskower meer, is goed gebouwd, heeft rechte, ten deele steile straten; in 1897: 42,421 inw., meest esthen en duitschers, echter ook russen, letten en israelieten, heeft kerken van allerlei ; gezindten (2 der russische kerk), een buste van Barclay de Tolly op het naar deze genoemde plein; de universiteit van D., uiterst schoon gelegen en daarom wel het „noorsche Heidelberg” geheeten, was langen tijd geheel een duitsche hoogeschool; zij werd in 1630 door Gustaaf Adolf als gymnasium gesticht, in 1632 reeds tot hoogeschool verheven; na de verovering van D. door de Russen opgeheven werd zij naar Reval, doch in 1699 weder naar D. verlegd; in 1704 andermaal door de Russen opgeheven, bestond zij nog eenige jaren te Pernau en ging in 1710 :te niet; de belofte van Peter den Groote, te .D. een nieuwe esthlandsche hoogeschool te stichten, werd eerst door Alexander I in 1801 vervuld; aan de nieuwe hoogeschool werd : geheel de duitsche richting in de wetenschappen gevolgd; zij onderhield een levendig ver1 keer en een geregelden ruil van leerkrachten met de duitsche hoogescholen ; deze toestand duurde tot 1889, in welk jaar, bij ukase van . Febr. en Nov., de instelling geheel gerussificeerd en hare autonomie opgeheven werd, zoodat zij thans geheel door den russischen minister van onderwijs wordt bestuurd. Behalve deze hoogeschool bezit D. een veeartsenijschool (sinds 1846, geheel gerussificeerd), een sterrenwacht, op den Domberg, een russische kweekschool voor onderwijzers (de duitsche werd in 1889 opgeheven), een staatsgymnasium, enz. De hoofdmiddelen van bestaan zijn handel (vlas, hout) en industrie.
Op de plaats v/h tegenw. D. deed de russische grootvorst Jaroslaw in 1030 een vesting, Jurjew, gedoopt, bouwen, zonder echter zijn doel, het ten onderbrengen der Esthen, te hereiken; de sterkte viel laatstgenoemden in handen en in de omgeving ontstond de stad D., die lang een bolwerk der Esthen bleef, tot zij in 1224 door de Teutoonsche ridders stormenderhand werd ingenomen; het volgend jaar verhief Herman, bisschop van Esthland, D. tot zetel van een zelfstandig bisdom; de stad kwam alsnu tot grooten bloei, sloot zich bij het Hanzeverbond aan, en wedijverde in rijkdom en macht met Riga en Reval; in 1268 werd de sterkte op den Domburg door de Russen vruchteloos belegerd, de geheel uit blokhuizen bestaande stad zelf echter neergebrand; in 1525 reeds kreeg de reformatie hier vasten voet: in 1558 werd zij door Iwan den Verschrikkelijke belegerd en tot overgave genoodzaakt ; kort daarop werd nu haar bisschop naar Rusland weggevoerd en hare verbinding met de Hanze opgeheven; in 1565 werd de geheele bevolking naar Rusland getransporteerd en de stad verwoest; in 1582 kwam het bisdom Dorpat met het grootste deel van Lijfland aan Polen, waarop de stad weer werd herbouwd; in 1625 kwam zij aan Zweden, 1656—60 was zij weder in handen der Russen, aan wie zij na den noorschen oorlog in 1704 definitief werd afgestaan; in 1708 werd zij door de Russen uit vrees voor Karel XII verwoest; de bevolking werd diep naar het binnenland v/h russische rijk weggevoerd en kreeg eerst na vele jaren vergunning gedeeltelijk terug te keeren; sinds verhief de stad zich weer allengs uit haar verval, vooral nadat zij in 1801 weder een hoogeschool kreeg; in 1800 had zij 3500, in 1851 reeds 12.600 inw.; hoewel tot het russisch gebied behoorend was D. op het einde der 19de eeuw nog in geenen deele een russische stad.
