(van het spaansch Caliente Fornalla, gloeiende oven; eng.: California, officieele afkorting Cal.) Na Texas de grootste der Vereenigde Staten van Noord-Amerika, tusschen 32°3l'59”—42° N.B., heeft een lengte van omstreeks 1100 km. en een breedte van 3300 km., grenst ten n. aan Oregon, ten o. aan Nevada en Arizona, ten z. aan Oud-Californië (Mexico), ten w. aan den Grooten oceaan; de kustlijn is 1755 km. lang; totale oppervlakte 4i0,140 □ km. Twee gebergten, het Kustgebergte in het westen en de Siërra Nevada in het oosten, doorloopen C. in de richting van n.w. naar z.o. en deelen het in zes natuurlijke gebieden:
1) tusschen de beide gebergten strekt zich het 77.000 vierkante kilometer groote Sacracramento- en San Joaquinbekken uit, aldus geheeten naar zijn beide hoofdrivieren, begrensd tusschen 35° en 40°40' N.Br; landbouw.
2) De kuststreek, die een oppervlakte van 109,000 km.2 omvat en doorsneden wordt door vele kleine riviertjes, waarvan de meesten slechts in den regentijd water bevatten; de belangrijkste zijn de bij Monterey mondende Salinas, de Santa Maria of Gayama, de Santa Inez en de Santa Ana.
3) Het omstreeks 100.000 □ km. groote gebied der Sierre Nevada, in het oosten van den staat, valt naar het westen langzaam, naar het oosten steil af en is belangrijk door zijn mijn-industrie.
4) Het ruim 20.000 □ km. groote, benoorden den 41sten noorderbreedtegraad gelegen rivierbekken der Klamath, ruw en bergachtig, vol diepe canons; de nevenrivieren Scott en Shasta hebben vruchtbare dalen.
5) Het gebied van het groote, tusschen de Columbia, de Colorado en de Siërra Nevada gelegen. oostelijk bekken, waarvan 50.000 □ km. ongeveer op C. komt, een gebrokene naakte hoogvlakte; benoorden 36° noorderbreedte in Inyo county de Death Valley of het Doodendal.
6) Aan de z.o. grenzen de tot het Coloradobekken behoorende zoutrijke Coloradowoestijn, 39000 km2., de bodem van een voormaligen zeeboezem, gemiddeld 100 meter beneden zeespiegel gelegen.
Onder de vele meren van C. zijn te noemen het Tularemeer, dat het boven onder 1) genoemde bekken ten z. begrensd, in den regentijd meer dan 150 km. lang is, echter zoo ondiep blijft dat het overal doorwaadbaar is en in den zomer slechts weinig meer is dan een poel; en verder het Tahoe-, het Honey en het Monomeer, allen zeer hoog gelegen, nabij of aan de grenzen van Nevada; de meren Klamath, Rhett en Goose liggen ten deele in Oregon. Omtrent de geologie van C. is nog weinig algemeens bekend. Eruptieve gesteenten doorbreken en bedekken de oudere schichten, voornamelijk in het gebied der Siërra Nevada. Tot de merkwaardigheden des lands behoort de Yosemite Valley (zie aldaar). Warme en koude bronnen komen veelvuldig voor; de voornaamste onder de eerstgenoemden bevinden zich te Geyser Springs in Sonoma county benoorden San Francisco; niet ver vandaar bevinden zich de White Sulphur Springs en het „Versteende woud.” C. bezit een zeer zacht en aangenaam klimaat; gemiddelde jaartemperatuur 13°; in het koude jaargetijde (Oct.-Mrt.) valt veel regen. Uitermate rijk is de plantengroei; de hellingen der bergen zijn bedekt met wouden van Quercusen Sequoia-soorten, terwijl de vlakten een reusachtig tapijt van groen (prairiën, cultures) vormen.
Ook de fauna is in verhouding tot de grootte des lands rijk te noemen; een geheele reeks zuidelijke diervormen vinden hier hun noordgrens, vele noordelijke dieren hun zuidgrens, men vind hier de geweldige grijze beer, de jaguaar, een menigte roofdieren, waaronder de merkwaardige zee-otter (Enhydris marina); de herkauwers zijn door herten, schapen en de zeldzame hertantilope (Antilocapra furcifer) vertegenwoordigd; minder rijk is C. aan vogels (kolibris, spechten, raven, vinken, duiven), kruipende dieren (slangen, schildpadden), zoetwatervisschen, land- en zoetwaterweekdieren; insecten komen het veelvuldigst voor in het zuiden. De producten van den bodem zijn granen, groenten, vruchten, wol, suiker, hop, wijn. Aan delfstoffen levert C. in de eerste plaats goud, (counties Amador, Nevada en Mono), verder kwikzilver, bruinkolen, petroleum (counties Los Angeles en Ventura), verschillende andere metalen, borax, bouwsteenen (graniet, zandsteen, marmer) en zout C. heeft ongeveer 7000 km. spoorlijn. De bevolking bedraagt ruim IV3 millioen zielen, voor de helft blanken, overigens Chineezen (80.000), Indianen (12.000), Negers (10.000). Te Berkeley is de staats-universiteit, te Palo Alto de Leland Stanford University. Hoofdstad is Sacramento; grooter zijn de steden San Francisco, Los Angeles en Oakland.
De regeering bestaat uit een gouverneur, die voor vier jaren wordt gekozen, een Senaat van 40 leden en een Huis van afgevaardigden van 80 leden; de senators worden voor vier, de afgevaardigden voor twee jaren gekozen; C. zendt 7 leden naar het Congres der Vereenigde Staten; bij de presidentverkiezingen brengt het 7 stemmen uit. Het land is verdeeld in de 57 districten of graafschappen (counties): Alameda, Alpine, Amador, Butte, Calaveras, Colusa, Contra Costa, Del Norte, El Dorado, Fresno, Glenn, Humboldt, Inyo, Kern, Kings, Lake, Lassen, Los Angeles, Madera, Marin, Mariposa, Mendocino, Merced, Modoc, Mons, Monterey, Napa, Nevada. Oranere. Placer, Plumas, Riverside, Saciamento, San Benito, San Bernardino, San Diego, San Francisco, San Joaquin, San Luis Obispo, San Mateo. Santa Barbara, Santa Clara, Santa Cruz, Shasta, Siërra, Siskiyou, Solano, Sonoma, Stanislaus, Sutter, Tehama, Trinity, Tulare, Tuolumne, Ventura, Yolo en Yuba; onder deze is San Bernardino in het z. het grootste der Unie.
Omtrent het territorium Neder-Californië, zie Baia-California en Mexico.
De geschiedenis beider Californiën heeft tot in den nieuweren tijd met die van Mexico saamgehangen. Eene door Cortez uitgezonden expeditie bereikte in 1532 Neder-Calif'ornië, dat zes jaren later door Fernando de Ulloa bezocht werd; in 1602 werd het land vormelijk voor Spanje in bezit genomen, echter eerst in 1642 gekoloniseerd; de kolonisatie werd eerst door de Jezuiten, na' 1767 door de Franciscanen geleid. Opper- of NieuwCalifornie werd eerst in 1768 door eene door Mexico uitgezonden expeditie in bezit genomen en daarop door den aanleg van zendingsstations eveneens gekoloniseerd; buitendien ontstonden nog enkele bevestigde punted (presidios). Na de losmaking van Spanje werden de beide Californiën in 1823 provinciën der republiek Mexico; herhaaldelijk kreeg het echter ongeschikte, met willekeur regeerende gouverneurs, waarvan een gelieele reeks burgeroorlogen en eindelijk een oorl og met de Vereenigde Staten het gevolg was; deze laatste eindigde met den vrede van Gnadeloupe-Hidalgo (2 Febr. 1848), waarbij Mexico Nieuw-Californiö aan de Vereenigee Staten moest overlaten, terwijl Oud-C. in het mexic. statenverband bleef; na een tweejarigen partijstrijd werd C. 9 Sept. 1850 als niet-slavenhoudende staat in de noord-amerik. unie opgenomen. Inmiddels waren in 1848 op meerdere punten rijke goudvelden ontdekt; het gerucht hiervan verspreidde zich met ongelooflijke snelheid over de geheele bewoonde wereld; van allo zijden stroomden drommen landverhuizers, meest avonturiers, naar dit tot dusver uiterst dun bevolkte land; vele jaren lang maakte een toestand van anarchie Californië tot een waar oord van verschrikking; langzamerhand echter vestigden zich de normaalburgerlijke toestanden en veranderde C., vooral na de vermindering der goudopbrengst in een land van cultuur op grooto schaal.
