Residentie, van zuidel. Midden-Java, 556108 hectare, 1,251,963 inwoners (1895), waaronder 925 europeanen, 5329 chineezen, 10 arabieren, 54 andere vreemde oosterlingen en 1,245,645 inlanders; Hoofdpl.
Banjoemas, 5302 inw.; afdeelingshoofdplaatsen Poerwakerta, 11588 inw., Poerbalingga, 11883 inwoners, Bandjarnegara, 5131 inw., Tjilatjap, 10675 inw. De residentie is verdeeld in 5 afd. met de bovengenoemde gelijkn. hoofdplaatsen, 19 districten en 70 onderdistricten, n.h:1. Banjoemas; 66906,29 hectare groot, 4 districten en 15 onderdistricten: Banjoemas, 13366,85 heet. groot (m et de onderdistricten : Banjoemas, Soemagede, Pasenggangan, Tjin daga), SoeJcaradja 13842,97 heet. (Soekaradjawetan, Kalibagor, Ledoekdoewoer, Karangtengah-kidoel), Poerwaredja, 21446 heet., (Poerwaredja, Brengkok, Poerwasaba, Merden), Kaliredja, 18250,47 heet., (Soempioeh, Karangdjati, Poerwadadi), tezamen met 269 kampongs of dessas.
2. Poerwakerta, 75625,48 heet., 3 districten, 10 onderdistr.: Poenvakerta, 19618,1 hectare, (Poerwakerta, Kalibakal, Patikradja, Karangkemiri), Adjibarang, 32115,98 heet., (Adjibarang, Kranggan, Tjilongok), Djamboe, 23891,4 heet., (Djatilawang, Rawala, Banteran) tezamen met 235 kampongs of dessas.
3. Poerbalingga, 81935,79 hectare, 3 distr., 12 onderdistricten: Poerbalingga 20958,87 heet., (Poerbalingga, Wiranaja, Kalimanahkoelon, Madja-asem), Kertanegara, 26836,5 heet., (Bobotsari, Selaganggeng, Karanganjar, Djalegong), Tjahjana, 84140,42 heet., (Boekatedja, Kedjobong, Bantarwaroe, Bodaskarangdjati), tezamen met 412 kampongs of dessas.
4. Bandjarnegara, 90458,75 hectare, 4 distr., 15 onderdistr.: Singamerta, 25338,45 hectare, (Bandjarnegara, Bawang, Madoekara, Prigi), Bandjar, 26141,5 heet., (Wanadadi, Bandjarmangoe, Poenggelan, Getas, Rakit), Karangkobar, 23166,84 heet., (Karangkobar, Kalibening, Wanajasa); Badoer, 15812 heet, (Batoer, Pagentan, Pedjawaran), tezamen met 312 kampongs of dessas
5 Tjilatjap, 241281,7 hectare (met inbegrip 47 van het eiland Noesakembangan, dat een oppervlakte heeft van 12091,97 heet.), 5 districten en 18 onderdistr.: Tjilatjap, 57097,14, heet. (Tjilatjap, Selarang, Djeroeklegi, Kalidjeroek), Adiredja, 30443,67 heet., (Adiredja, Widarapajoeng, Tegal, Sampang); Madjenang, 33139,13 heet., (Madjenang, Panimbang, Tjisalak), Pegadingan, 60665,99 heet. (Sidaredja, Karangpoetjoeng, Loembir, Tjinangsi), Dajaloehoer, 47843,8 heet., (Wanaredja, Madoera, Datar), met tezamen 200 kampongs of dessas.
De residentie grenst ten zuiden aan den Indischen Oceaan, ten westen aan de Preanger regentschappen, van welke residentie het door de Tji Djolang wordt gescheiden, ten noorden aan Cneribon, Tegal en Pekalongan, ten oosten aan Bagelen. Over de geheele noordgrens loopt de voortzetting van het gebergte genaamd Goenoeng Kendeng, waaruit zich op de grens met Tegal de vulkaan Slamat verheft; de residentie bereikt voorts met een naar het noordoosten loopende punt het Dieng-Prahoegebergte, in hetwelk vijf residentiën, n. 1. Banjoemas, Bagelen, Kedoe, Semarang en Pekalongan saamkomen. B. wordt in zijn grootste lengte, van n.o. naar z.w., doorsneden door de in Bagelen ontspringende rivier Serajoe, die door een even boven hare monding aanvangend kanaal in gemeenschap staat met de Donan, die bij Tjilatjap in den Indischen Oceaan uitloopt, door welk kanaal de gevaarlijke zandbank aan de monding van de Serajoe, vermeden kan worden, hetgeen met het oog op de prauwvaart van de binnendeelen der residentie op de havenplaats Tjilatjap van groot belang is. De landen rondom het noordelijk gebergte zijn gezond; de zuidkust is laag, het westelijk deel is bezet met een reeks moerasachtige meertjes, die in het zuidwesten overgaan in de Kinderzee of Segara Anakan, een onderdeel van den Indischen Oceaan, tusschen de kust van B. en het rotsige eiland Noesakembangan, waarin de westergrensrivier, de Tjitandoei, welke in het gebergte van Soemdagang en van Cheribon ontspringt en tot de dessa Madoera in het district Dajaloehoer bevaarbaar is, uitmondt; de Kinderzee is, uitgezonderd enkele vaargeulen, zeer ondiep en heeft hier en daar plekken droog land, op eenige waarvan kampongs zijn aangelegd. De Djettis of Djetes vormt de grensscheiding met Bagelen.
Banjoemas was vroeger een zeer afgelegen en moeilijk te bereiken residentie; langen tijd was een 10 meter breede, vrij ongemakkelijke grintweg, loopende van de grens van Bagelen naar het gebergte van Tegal, de eenige belangrijke.overlandweg ; groote verbetering is hierin gebracht door het doortrekken van de spoorlijn Djokjakarta-Gombong naar Tjilatjap, welke lijn te Maos, ten noorden van Tjilatjap, aansluit aan het westernet van Java, waardoor deze plaats o.a. in gemeenschap staat met Batavia. Reeds toen B. nog tot de Vorstenlanden van Java behoorde gold het als de rijstschuur van Soerakarta en Djokjakarta en de teelt van dit product is na Ï83Ó, in welk jaar B. van de Vorstenlanden werd afgescheiden en een residentie werd, nog belangrijk toegenomen; ook nam sinds de tabaks-en theekultuur sterk toe. In de omstreken van de Kinderzee en van Tjilatjap honden velen zich bezig met zeevischvangst. Voorts zijn er meerdere suikerfabrieken in het dal van de Serajoe en een indigo-onderneming.
