De eerste romeinsche keizer, eigenlijk Gajus Octavius geheeten, geb. 23 Sept. 63 v. C., zoon van Gajus Octavius en Attia.
Na den dood zijns vaders, 58 v. C , werd hij door zijn moeder en Lucius Marcus Philippus, haar tweeden echtgenoot, zorgvuldig opgevoed. Door zijn opmerkelijke gaven won hij de gunst van Julius Cesar, die hem in 45 tot kind aannam en tot zijn erfgenaam benoemde. Toen Cesar vermoord werd, bevond A. zich te Apollonia in Illyrië, waar hij Cesar opwachtte om deel te nemen aan den Parthischen oorlog. Hij begaf zich dadelijk op weg naar Italië. Te Brundisium vernam hij den inhoud van Cesar’s testament en noemde zich alsnu Julius Cesar (Octavianus).
Einde April of aanvang Mei 44 bereikte hij Rome, waar de consul Antonius een bijna onbegrensde macht uitoefende ; A. vorderde van hem verantwoording van Cesar’s nalatenschap ; Antonius’ weigering was de oorsprong van de latere vijandschap tusschen beide mannen. Toen Antonius Rome verlaten had om Cis-alpinisch Gallië aan Decimus Brutus te ontrukken, begon Octavianus een leger op de been te brengen en legde hierbij reeds de sluwe politiek aan den dag, waardoor hij zich later tot eenig hoofd van den rom. staat opwerkte ; hij verzoende zich in schijn met Antonius, toen deze met Lepidus uit Gallië naar Italië terugkeerde en stichtte te Bolögna met beiden een triumviraat (Oct. 43), waarop zij met vereende krachten, na duizenden hunner tegenstanders te hebben laten terecht stellen, in 42 bij Philippi in Macedonië over het republikeinschc leger onder Brutus en Cassius zegevierden. Bij de onderlinge verdeeling van het rom. gebied verkreeg Octavianus het westen, uitgezonderd Italië dat neutraal zou blijven en de Afrik, provinciën, die Lepidus toevielen Na zijn terugkeer in Italië verwekte Fulvia, de gemalin van Antonius, een oorlog tegen Octavianus ; zij werd echter overwonnen door Agrippa, waarbij de stad Perusia in vlammen opging; Fulvia nam de wijk naar Griekenland, en stierf kort daarop, wat een oorlog tusschen Antonius en Octavianus voorkwam, waarop een nieuw verbond tot stand kwam. Octavianus huwde, na zijn gemalin Scribonia verstooten te hebben, met Livia Drusilla, gemalin van Claudius Nero, dien hij noopte van haar te scheiden. Met Lepidus geraakte hij alsnu in een oorlog, die in 36 ten voordeele van Octavianus eindigde. Lepidus verloor, doordat zijn troepen hem verlieten, voor en na al zijn provinciën en moest zich aan Octavianus overgeven, zoodat nu het romeinsche rijk nog slechts twee hoofden telde; en terwijl Antonius zich in het oosten aan genot en weelde overgaf, arbeidde Octavianus rusteloos aan zijn plan alleenheerscher te worden, zocht het volk door geschenken en vertoon van grootmoedigheid te winnen en deed voorts alle moeite Antonius gehaat te maken, wat hem bij diens gedrag zeer gemakkelijk viel, vooral toen deze ter wille van Cleopatra alle romeinsche belangen prijs gaf.
In 32 liet Octavianns door den rom. senaat Egypte den oorlog verklaren; Antonius werd van zijn waardigheid vervallen verklaard en in 31 in den slag bij Actium geheel overwonnen. Van dit oógenblik was Octavianus inderdaad alleenheerscher. Bij zijn terugkomst te Rome, 29, hield hij een driedaagschen triumftocht. In het volgend jaar tot censor benoemd, erlangde hij de macht uit den Senaat alle hem vijandige elementen te weren; na al zijn tegenstanders van hun macht beroofd en onschadelijk gemaakt te hebben en het rijk aan een eenhoofdige regeering gewend te hebben, legde hij om den schijn te bewaren zijn macht 13 Jan. 27 v. C. voor den vorm neder; de Senaat nam dit niet aan en verleende hem den naam van Augustus, een naam die naderhand een bij de keizerlijke majesteit behoorende titel werd. A. riep nu een nieuwe staats-inrichting in het leven. Om zich te bevestigen had hij allerlei oorlogen te voeren in Spanje, Afrika en Azië ; door Tiberius werd Dalmatië onderworpen, door Drusus westelijk * Germanië, zijn veldheer Varus leed in het Teutoburgerwoud (zie Arminius) een zware nederlaag.Hij zocht de oude krijgstucht te herstellen, bevorderde de goede zeden (lex Julia enz.), voerde den ouden rom. godsdienst weder in, deed vele steden aanleggen, schonk zijn naam aan de maand sextilis (zie Augustus) en stierf te Nola, 19 Aug. 14 n. C. Hij werd opgevolgd door zijn stiefzoon Tiberius, den eenigen overgebleven mannelijken bloedverwant.
