Gepubliceerd op 19-01-2021

Almanak

betekenis & definitie

(van het arabisch al enmannah, tellen). Benaming voor een geschrift of tafel, de indeeling van het jaar, opgave der astronomische verschijnselen gedurende het onderwerpelijke jaar te verwachten, benevens andere wetenswaardigheden bevattende.

Dit laatste bestond langen tijd uit allerlei astrologische voorspellingen, weersvoorzeggingen enz.; thans geeft bijna elke almanak een groote verscheidenheid van nuttige inlichtingen op elk gebied (Tijdrekenkunde, Statistiek, enz.).Het is met zekerheid bekend dat de Alexandrijnsche Grieken almanakken hadden; den juisten tijd waarop zij voor het eerst in Europa verschenen heeft men nog niet kunnen vaststellen. De oudste exemplaren die tot nu toe gevonden zijn, zijn uit de 14« eeuw; die van den sterrenkundige Purbach (tusschen de jaren 1450 en 1461 in handschrift verschenen) is een der opmerkelijkste; de eerste gedrukte almanak (die van Purbach’s leerling, Regiomontanus) verscheen gedurende de 30 achtereenvolgende jaren van 1475 tot 1506; deze uitgave werd door Mathias Corvinus, koning van Hongarije, gesteund. In 1487 begon Bernard de Granolachs van Barcelona een almanak uit te geven; de boekdrukker Engel te Weenen eene in 1491; Stöffler in Tubingen eene in 1524; exemplaren dezer almanakken zijn thans uiterst zeldzaam. In 1533 verscheen te Lyon de almanak van Rabelais voor dat jaar; van denzelfden schrijver nogmaals eene 'in 1535, 1548 en 1550.

Het succes van den in zijn tijd beroemden astroloog Nostradamus, (zie deze) die den dood van Hendrik II van Frankrijk, de terechtstelling van Karel I van Engeland, den grooten brand van Londen enz. voorspelde, gaf zoodanige uitbreiding aan het publiceeren van allerlei voorspellingen, hoofdzakelijk in almanakken, dat Hendrik III van Frankrijk in 1579 de opname van politieke voorspellingen in almanakken verbood.

In 1636 verscheen de eerste Ahnanach Liegeois, volgens de titelpagina, te Luik, bij zekeren Matthieu Laehsbergh, een persoon wiens bestaan sterk betwijfeld is geworden; deze almanak van profetischen aard verkreeg eene enorme verspreiding door Frankrijk en circuleert nog steeds door de landbouwdistricten. Onder de tallooze voorzichtig gestelde voorspellingen waren natuurlijk dikwijls enkele op belangrijke gebeurtenissen, of op zulke die algemeen de aandacht trokken, toe te passen. Zoo sprak de Almanach Liégeois van 1774 van een vorstelijke gunstelinge die in April van dit jaar haar laatsten troef zou uitspelen. Madame Dubarry, maitresse van Lodewijk XV, paste deze voorspelling op haar persoon toe en toonde zich bij het naderen der maand April zeer ongerust; in Mei stierf Lodewijk XV en madame Dubarry werd van het hof verwijderd.

De Almanach de Gotha werd in 1763 begonnen en draagt een internationaal karakter.

Onder de menigte thans in Nederland verschijnende almanakken zijn de oudste (in 1900 verschenen): de Enkhuizer Almanak (305e jaargang), Steenwijker A. (235e j.), Van Zwaamen s en Thompson*s A. (269e j.), Oomkens’ Regeerings-A. van en voor de provincie Groningen (2Ö7e j.), Utrechtsche A. (176e j.), Koevorder A. (110° j.), A. van het Leidsche Studentencorps (86e j.), Hof-, Rijks- en Residentie-A. voor het koninkrijk der Nederlanden (75e j.), enz.

De sinds 1894 te Parijs bij Hachette & Cie. verschenen Almanach Hachette, petite encyclopédie populaire de la vie pratique is de thans meest verspreide in Frankrijk; in Engeland zijn de best geredigeerden: Whitaker’s Almanack (in 1900 verscheen de 32e jaargang) en The British Almanac and Family Cyclopaedia (1900 verscheen de 73ste jaargang); geheel in den geest der hier genoemde A. is de jaarlijksche inhoud van het sinds 1898 verschijnende Kürschners Jahrhuch, Kalender, Merk- und Nachschlagebuch fnr Jedermann (Herman HiUger Verlag, Berlijn-Leipzig-Eisenach).

De naam van Almanak wordt door oudheidkenners ook gegeven aan kalenders in houten staven of tafels enz. gesneden, meestal met Russische karakters De feestdagen der heiligen werden op dit soort van kalenders door allerlei symbolische teekens aangegeven, bijvoorbeeld de feestdag van St. Jan(27Dec.) door een arend. Deze almanakken waren vooral in gebruik bij de Scandinavische volken.

< >