Op het eerste gezicht is martelaar een eigenaardige vorming, immers: iemand die dient is een dienaar, iemand die wint is een winnaar; wie tovert is een tovenaar en wie moordt een moordenaar. Zo bezien zou martelaar dus moeten betekenen: iemand die martelt en niet: iemand die gemarteld wordt.
Maar wij moeten bij dit woord uitgaan van het Middelnederlandse martele: marteldood en een martelaar is dus iemand die voor zijn geloof de marteldood sterft. Het woord martele uit ouder martere gaat terug op martyrium dat in het Kerklatijn betekende: getuigenis (voor de waarheid van het Christelijke geloof) en vandaar: offerdood, martelaarschap. Daarbij hoorde een woord marter dat evenwel niet is overgeleverd en waarvoor martelaar in de plaats is gekomen.
