toptafel 1

betekenis & definitie

toptafel, topbaan [gokhuis]. De Chinese speelhuizen, die alleen in de hoofdsteden van Java mogen worden gehouden en wel door hen die uitsluitend recht daartoe hebben gepacht, worden in de administratieve taal toptafels of topbanen genoemd. Het eerste lid van deze namen is Chinees, namelijk een samentrekking van toe-pŏ, to-pok of to-pho, hazardspellen spelen, in het bijzonder naar het schijnt met kaarten.

Gewoonlijk onderscheidt men in Indië het to-pho of Chinese kaartspel, het pho of dobbelspel en het tafui, een spel dat met tinnen duiten of bonen gespeeld wordt, die men in kopjes telt op de wijze van het tjongkak- of dakon-spel van de Maleiers en Javanen. Ik moet de nadere verklaring van deze namen aan de sinologen overlaten.

Toptafel komt onder andere voor in Batavia in derzelver gelegenheid, III, p. 17: ‘Aan de luitenants der Chineezen zijn tot een bestaan gegeven de toptafels dier natie’, doch het is vreemd dat daar van de toptafels wordt onderscheiden het Chinese spel pho en to-pho, dat gezegd wordt aan de kapiteins van die natie te zijn afgestaan. Het onderscheid schijnt hier niet juist te zijn gemaakt; ten minste zou uit de hierboven voorgestelde, ook door de heer G. Schlegel goedgekeurde afleiding volgen dat de toptafel juist voor het to-pho-spel diende.

Zeer vreemd klinkt in onze oren de uitdrukking topbaan. Wij verstaan onder baan een geëffende vlakte, zoals inderdaad gevorderd wordt voor sommige spelen. De namen kolfbaan (of zoals men oudtijds ook zei klosbaan), kegelbaan, kaatsbaan zijn ons niet vreemd, maar dat plaatsen waar men zich met kaart- en dobbelspel bezighoudt, ook banen genoemd worden, is in strijd met ons hedendaags spraakgebruik. Intussen schijnt baan bij uitbreiding ook de algemene betekenis te hebben gehad van ‘speelplaats’. Volgens Kiliaan betekent bane: via, platea, planities, callis [weg, straat, vlakte, pad], maar hij scheidt daarvan af een tweede bane met de betekenis van area, locus ubi luditur [plein of plaats waar wordt gespeeld], waarbij hij klosbaan (kolfbaan) en tuischbaan (elders door hem area aleatoria [speelplaats] verklaard) als voorbeelden noemt. Mijns inziens is baan voor ‘speelplaats’ hetzelfde woord als in de zin van gebaande weg of vlakte, maar, nadat het in gebruik was gekomen in de zin van speelplaats voor spellen die een geëffende baan vereisen, door minder eigenaardige uitbreiding voor iedere plaats gebruikt, die bepaaldelijk voor enig spel bestemd was.