Verklarend woordenboek Nederlands-Indië

Pieter Johannes Veth (2003)

Gepubliceerd op 15-08-2017

schorseneren

betekenis & definitie

schorseneren [bepaalde plant]. Is ook dit woord van vreemde oorsprong? Ongetwijfeld, zoals men reeds kan opmaken uit de onzekerheid van vorm en spelling. In de schrijftaal gebruikt men naast schorseneer ook schorseneel, ten gevolge van de gewone verwisseling van de liquidae, maar in de volkstaal komen erger verbasteringen voor, waaronder schotse nero’s zeker wel de grappigste is. Ik herinner mij zeer goed dat ik reeds als kind dacht dat schorseneer eigenlijk écorce noire betekende, en ik ben in die mening gebleven tot ik later mij overtuigde dat die uitdrukking in het Frans onbekend is, en de schorseneer in die taal in het dagelijks leven salsifis, maar meer wetenschappelijk scorsonère heet. Nu, dat dit laatste geen oorspronkelijk Franse benaming is, maar uit een vreemde taal afkomstig moet zijn, was gemakkelijk in te zien. Van Dale hielp mij nu aan een vroegere reeds half vermoede verklaring, waaraan ik lange tijd niet twijfelde. Schorseneer zou het Italiaanse scorza nera zijn, dat evenals écorce noire ‘zwarte schors’ betekent, en de Hollandse vorm nog gemakkelijker schijnt te verklaren. Van Dale’s mening werd ook bevestigd door het gezag van Littré (onder Scorsonère) en door de vergelijking van het Duitse Schwarzwurzel.

Intussen hadden die schrijvers een kleinigheid, maar een belangrijke kleinigheid over het hoofd gezien, of althans niet genoegzaam in aanmerking genomen. Heet de schorseneer in het Italiaans wel scorzanera? De vorm is inderdaad enigszins anders; hij luidt scorzonera, en geen taalkundige zal zeker in staat zijn uit de samenstelling van scorza en nera, wanneer die als substantief en adjectief worden bijeengevoegd, scorzonera te verkrijgen. Reeds het Franse scorsonère had Littré moeten waarschuwen.

Voorgelicht door deze eerste moeilijkheid, ontdekt men weldra nieuwe bezwaren. Is zwarte schors voor de schorseneren wel een goede naam? Zij hebben een zwarte schors — ja! — maar niet aan het zichtbare deel van de plant, maar alleen als bekleedsel van de als spijs gebruikte vlezige penwortel. Schwarz-wurzel is daarom een goede naam, maar zwarte schors zou vreemd gekozen zijn voor een plant, waarvan slechts de wortel een zwarte schors heeft.

Is de naam Italiaans, dan dient de plant ook wel uit Italië afkomstig of van Italië uit over Europa verspreid te zijn. Maar is dat werkelijk het geval? De botanische naam is Scorzonera Hispanica, en ofschoon die naam niet als een afdoend bewijs kan gelden dat de plant niet vroeger in Italië dan in Spanje is bekend geweest, is hij toch voldoende om bij het zoeken van het land van herkomst onze aandacht vooral bij Spanje te bepalen.

In het Italiaans-Franse woordenboek van de abt De Villanova wordt Scorzonera aldus verklaard: ‘Sorta da pianta, venuta dall’ Indie in Europa, e che prende tal nome, per preservar essa dai morsi dello scorzone,’ dat is ‘een soort van plant, uit Indië naar Europa overgebracht, en die deze naam draagt omdat zij beveiligt tegen de beten van de scorzone.’ Scorzone wordt in hetzelfde woordenboek verklaard door ‘Specie di serpe velenosissima di color nero,’ dat is een soort van zwartkleurige, zeer vergiftige slang (adder).

Deze verklaring wordt opgehelderd door de volgende bijzonderheden, medegedeeld in Lindley en Moore, Treasury of Botany onder Scorzonera: ‘Scorzonera Hispanica is a native of Spain; but is cultivated in this country [Engeland], and the root is sold in the markets as Scorzonera, a name derived from escorza, the Spanish name of a serpent, in allusion to its cooling antifebrile effects, it having formerly been employed in Spain on account of these properties for the cure of serpent-bites. It has also sometimes been called viper’s grass.’

De afleiding van Scorzone met de uitgang -era is zeker te verkiezen boven die van Scorza nera; maar wanneer Spanje terecht als het vaderland van de plant beschouwd wordt, zal men als grondwoord niet escorza (waarvan ik betwijfel of het bestaat), maar escorzon, dat in het Spaans aan scorzone schijnt te beantwoorden, behoren aan te nemen. De voorslag e voor sc is in het Spaans volkomen regelmatig, en doet niets ter zake. Ook de plant wordt in het Spaans escorzonéra genoemd.

< >