De Stockdale-paradox is een stijlfiguur vernoemd naar James Stockdale, een Amerikaanse officier die acht jaar in krijgsgevangenschap zat tijdens de Vietnamoorlog. Het beschrijft de ogenschijnlijke tegenstelling tussen aan de ene kant vertrouwen moeten houden (in een goede afloop) en aan de andere kant de harde feiten onder ogen moet kunnen zien.
Jim Collins beschreef deze paradox voor het eerst in zijn boek ''Good to Great''. Officier Stockdale zat gevangen in Vietnam en werd gemarteld. Uiteindelijk zat hij 8 jaar gevangen, waarvan het grootste deel in eenzame opsluiting.
Jim Collins beschrijft dat James Stockdale nooit heeft getwijfeld aan een uiteindelijke bevrijding en de overwinning, maar hij dit op een andere manier deed dan zijn celgenoten. Stockdale beschrijft dat celgenoten die het niet hadden gered, veel te optimistisch waren. Zij zeiden bijvoorbeeld tegen zichzelf: ''Met Kerst ben ik vrij'' of ''Met Pasen is alles goed en zijn we hier weg''. Uiteindelijk bleken deze optimistische voorspellingen niet uit te komen en stierven een aantal van zijn celgenoten als gevolg van pure wanhoop.
Volgens Stockdale moet je het vertrouwen dat je zult uiteindelijk zult overwinnen nooit verliezen maar mag je dit niet verwarren met de discipline om de keiharde werkelijkheid onder ogen te zien. In andere woorden is optimisme onontbeerlijk maar ook gevaarlijk omdat het de waarheid kan vertroebelen, en is het daarom belangrijk om de realiteit nooit uit het oog te verliezen.
Tegenwoordig wordt de Stockdale-paradox nog steeds gebruikt voor bijvoorbeeld succesvol management. Positivisme is goed, maar negeer de realiteit niet. Er is dus geen keuze tussen optimisme óf realiteit. Beiden zijn nodig en de tegenstelling tussen deze twee zaken dien je ''te managen' om er uiteindelijk een balans in te vinden.
