1. - in de korf hebben,gezegd van vrouwen die een weelderige boezem hebben. Ook brood op de plank hebben.Reeds bij Harrebomée. Vgl. gelijkaardig Frans avoir des oeufs sur leplat.
Ze heeft nagenoeg niets te bieden aan enig hout voor de deur, brood in de korf of van al dat andere dat de volksmond daartoe heeft verzonnen. (Bou- dewijn Büch: De tietloze pracht, opgenomen in Rosé verhalen)
2. - met een koekje toe,cliché-uitdr. gebruikt m.b.t. een lange, magere man in het gezelschap van een kleine, dikke vrouw. Syn. puthaak en emmertje; anderhalve cent, Watt en Half- watt.Er bestaan wellicht nog andere varianten op dit thema.
3. -je,in de soldatentaal, maar ook daarbuiten, bestaan er talrijke schilderachtige benamingen met dit woord. Een broodje met haring in tomatensaus wordt in dergelijke kringen aangeduid met volgende benamingen: broodje baarmoeder met periodieksaus; broodje ongesteld (dit laatste ook als schertsende term voor een maandverband); broodje overreden huzaar, broodje verkeersongeluk.Een broodje meteen worstje (een hotdog) noemen soldaten een broodje geile teef; een broodje hete hond; een broodje trapleuning. En een broodje met ragoüt wordt in het slang- taalgebruik een broodje aangereden eend; een broodje al-eens-gegeten; een broodje kots; een broodje nageboorte; een broodje verkrachte kat.In Rotterdam bedoelt men met een broodje koeientietgewoon ‘een broodje uierboord’. En tenslotte: een broodjeoverrejeis ‘een broodje met tartaar’; een broodje feestverlichting slaatop gekleurde hagelslag. Er bestaan wellicht nog vele andere benamingen. In het begin van deze eeuw gebruikten soldaten in Ned.-Indië nog de volgende termen: een broodje met Chinese vingersvoor ‘een broodje met zalm’; een broodje metjodoformwanneer het belegd was met Zwitserse kaas; een broodje met lafhartigheidvoor ‘een broodje met koek of gelei’. Voor een onaangename, hoge officier gebruikte men in Ned.-Indië de aanduiding broodje hard ei(vermeld in het Burma- dagboekvan Wim Kan).
... en met haring in tomatensaus wordt het ‘broodje ongesteld’. (Jan Wolkers: De Walgvogel, 1974) Ziezo Joop! En nou lekker een broodje baarmoeder! (Kees van Kooten: Veertig, 1982)
Angel had een bemiddeld man kunnen worden als hij z’n ‘bemiddelingsloon’ niet ieder weekend stuksloeg op coke en het broodje hoer. (Theo van Gogh: Mijn favoriete graftak (en ander onheil), 1989)
Brood is een terugkerende substantie in de voorstelling. Een krentenbol wordt tot leven gebracht, deeg vliegt rond, twee Indiase vrienden nuttigen een broodje zwangere kat. (De Volkskrant, 25/10/91)
Indische saté naast tartaar, Amerikaanse hotdog naast croquet, Griekse giros naast broodje ei, er zijn bami-en nasischij ven, het broodje Mexico (kip, champignons, kool, prei, ui en saus) deelt het uitzicht met een Italiaans pizzahapje... (Elsevier, 02/07/94)
4. -je aap,benaming voor een moderne sage of stadslegende; vaak een gruwelijk volksverhaal dat rondverteld en aangedikt wordt (met variaties; de attributen willen wel eens veranderen). Nooit is duidelijk of het nu waar of niet waar is, omdat het juist logisch opgebouwd lijkt. Het broodje-aapverhaalspeelt in op universele angsten en duikt over de hele wereld op als een soort mythe. In de kroeg en op verjaardagen zijn dergelijke verhalen dan ook erg populair. Volgens sommige wetenschappelijke onderzoekers zijn deze ‘moderne sprookjes’ goed, omdat je er ‘streetwise’ van zou worden. Oorspr. de titel van een boek van de Nederlandse schrijfster van Amerikaanse afkomst Ethel Portnoy (Broodje aap. De folklore van de postindustriële samenleving,1978), in 1992 gevolgd door Broodje Aap met.De neerlandicus Peter Burger trad in datzelfde jaar in het spoor van Portnoy door een gelijkaardige bundeling van ‘moderne sagen’ uit te brengen: De wraak van de kangoeroe.In de Angelsaksische wereld noemt men dit soort verhalen een urban legendof een foaf(samentrekking van afriend ofafriend:doorgegeven door de ene vriend aan de andere).
Bevrucht een apevrouwtje met menselijk sperma, en ziedaar de wandelende missing link in de evolutieleer. In onze tijd een typisch ‘broodje aap’, een mythe die eerder de fantasie van filmers prikkelt dan die van serieuze onderzoekers. (Elsevier, 08/02/92)
Wat is er gebeurd: in de wc heeft iemand hem een lap met chloroform onder de neus gehouden, hij is gekidnapt, ontdaan van een van zijn nieren, en na een week in het park achtergelaten. Het werd mij verteld door een betrouwbaar iemand, die het ook weer had van een betrouwbaar iemand, die het weer wist van een vriend van een kennis op kantoor. In medische kringen valt dit verhaal in het bekende genre van ‘broodje aap’. (De Volkskrant, 22/02/92)
Ergens in de jaren vijftig, zo wil het broodje aap- verhaal, zou iemand hebben ontdekt dat de merknaam Coca-Cola nog nergens wettig was gedeponeerd. Met die wetenschap meldde hij zich bij de directie van het inmiddels florerende bedrijf, met de mededeling: ‘Goedendag, ik ben de nieuwe eigenaar van uw beeldmerk.’ De man zou miljoenen hebben opgestreken. (De Volkskrant, 01/08/92)
Het is niet de eerste keer dat Adriaan van Dis wordt beschuldigd van gebrek aan originaliteit. Toen hij nog bij NRC Handelsblad werkte en een column vulde die ‘Faits divers’ heette, schreef hij een keer een merkwaardig verhaal in de ik-vorm. Wat hem nu toch weer overkomen is... Hij gaat naar een restaurant en bestelt een bord spaghetti. De pasta komt op tafel, maar voordat hij gaat eten, wast de schrijver keurig zijn handen. Hij keert terug en ziet plotseling een onbekende heer aan zijn tafeltje zitten die smakelijk zijn bord spaghetti opeet. Het verhaal gaat nog een kleine achthonderd woorden door en krijgt een vermakelijke, Kafka- achtige allure, maar... Van Dis had het zelf niet meegemaakt, en men herkende het als een zogenaamd ‘Broodje aap-verhaal’, een zeer merkwaar-dig avontuur dat het altijd goed doet op bruiloften en partijen. (HP/De Tijd, 28/08/92)
Dit badkamerverhaal is berucht in Amerika. Sommige mensen vragen zich af of het echt is gebeurd, of dat het in de categorie ‘Broodje Aap’ thuishoort. Het soort sterke verhalen dat alleen over ‘verre kennissen’ wordt verteld. (Cosmopolitan, maart 1993)
Verder wijst Karei van het Reve erop dat een van de vele bizarre kranteberichtjes en lugubere broodje-aap verhalen die Frits van Egters in gezelschap graag mag opdissen rechtstreeks afkomstig was van de redactie van Het Parool. (HP/De Tijd, 10/12/93)
Daarnaast geeft de commissie nog twee andere verklaringen voor de oorsprong van de verhalen.
De meest eenvoudige is dat het gaat om wat in de Engelstalige literatuur ‘urban legends’ worden genoemd: het broodje-aap, dat zich wereldwijd verspreidt. (Trouw, 22/04/94)
5. -je schildpad,zie citaat.
Een jaar of vijf geleden circuleerde onder vrienden en kennissen in Amsterdam en omstreken een knipsel uit ‘The Independent’. Het kreeg de niet erg originele, maar wel handzame kwalificatie ‘Een broodje Schildpad’. Anders dan een Broodje Aap, dat een sterk verhaal is dat onmogelijk waar gebeurd kan zijn, maar dat graag voor waar wordt gehouden omdat het toch vreemde collectieve emoties lijkt uit te drukken, is een Broodje Schildpad een erg onwaarschijnlijk verhaal dat toch echt gebeurd is. (Vrij Nederland, 14/08/93)
6. een -je in de oven hebben,zwanger zijn. Vgl. Engels to have a bun in the oven;Frans avoir une brioche au chaudfour.
7. op- met suiker staan,hedendaags studentenslang voor ‘blut zijn’.
