Zanzibar - sultanaat en Engelsch protectoraat in Oost-Afrika, bestaande uit de eilanden Z. en Pemba ; 2610 K.M.2 met 200.000 bewoners, waarvan het eiland Z. alléén : 1526 K.M.2 met 120.000 bewoners. Het zijn opgeheven koraaleilanden, in het W. heuvelachtig, vochtig en vruchtbaar, in ’t O. bijna vlak en verkarst, met dolinen en grotten. De hoogste top van Z. is 135 M., van Pemba 91 M. hoog. Het grootste gedeelte der bevolking bestaat uit negers, vooral Soeaheli, daarnaast ook een slavenbevolking, uit alle deelen van Midden- en Oost-Afrika afkomstig, ’t Heerschende ras zijn de ± 10.000 Maskate-Arabieren, die het grootste gedeelte van den grond bezitten.
De handel is grootendeels in handen van Britsch-Indiërs (± 10.000). Er wonen ± 200 Europeanen, vooral Engelschen. Het grootste gedeelte van de bevolking is Mohammedaansch. Verreweg het voornaamste cultuurproduct vormen de kruidnagelen. De ± 4.750.000 boomen leveren ± 6.000.000 K.G. voor ± f 8.000.000.—. Andere belangrijke culturen zijn die van kokosnoten (2½ millioen boomen, uitvoer van copra voor ± 4 millioen gulden, sinaasappelen, roode peper, enz. Z. is belangrijk als tusschenstation voor den handel van Oost-Afrika met Indië en Arabië. In 1919 werd voor £ 1.934.169 in- en voor £ 2.444.011 uitgevoerd. In 1919 bedroeg de scheepvaart 582.805 ton, waarvan 396.619 ton Engelsch.
Aan het hoofd der regeering staat de sultan, bijgestaan door een Britschen Hoogen Commissaris. De stad Z., 35.000 inw., ligt op een laag schiereiland, door een ondiepe, bij eb droogloopende lagune van de zee afgesloten, aan de W.kust van het gelijknam. eiland. Aan den zeekant liggen de openbare gebouwen, paleis van den sultan, consulaten, hotels, enz. De stad heeft nauwe, kromme straten, maar veel soliede, witte steenen huizen, in de achterbuurten echter armoedige leemen hutten. Aan den anderen kant der lagune ligt de uitgestrekte tuinvoorstad Ngambo. De haven van Z. is een der beste van Afrika.
Geschiedenis. In de 10de eeuw vestigden zich Arabieren op het eiland, dat tot het Schirasisch Rijk behoorde. Na 1508 kregen de Portugeezen er macht, die in de volgende eeuw door de Arabieren uit Oman met hulp van Engelschen en Hollanders verjaagd werden. In 1784 kwam het aan den Imam van Maskate (Oman), waarvan het in 1856 door deeling werd gescheiden. De sultans van Z. bezaten ook het kustland. Sultan Seyid Bargasj, 1870— 88, heeft veel voor de ontwikkeling van het rijk verricht; hij bevorderde Europeeschen invloed, maar werd daardoor tevens afhankelijk. Duitschl. en Engeland kregen het kustgebied in handen en het verdrag van 1890 maakte Z. tot een Eng. protectoraat. In 1896 brak geschil uit over de opvolging; een Engeland ongewenschte pretendent werd na bombardement van het paleis verdreven. Litt.: Schmidt, Sansibar, Leipz., 1887 ; N. Lyne, Z., Lond. 1905.
