Roosevelt (theodore) - een der krachtigste persoonlijkheden van Amerika en van onzen tijd, werd in 1858 te New York geboren uit een familie, van Nederl. kolonisten afstammend. Zijn vader heeft de Unie o.a. als gezant in Den Haag gediend. Na studie in de rechten aan de Harvard- en Columbia-Universiteiten ging hij zich aan de politiek wijden, zijn vrijen tijd bestedend aan historische studie en sport, vooral jacht. Reeds in 1882 kwam hij in de wetg. verg. van den staat New York, waar hij een ijverig lid was der Reform-partij, die den strijd had aangebonden tegen de corruptie in staat en stad.
Na een vruchtelooze candidatuur voor mayor van N. York werd hij in ’89 lid der Civil Service Commission, die het binnenlandsche bestuur had te hervormen en in ’95 verwierf hij den post, van chef der New Yorksche politie. Als zoodanig voerde hij een strenge zuivering van dit corps uit en na twee jaar kwam hij als onder-staatssecr. aan 't ministerie van marine, waar hij het gewapend optreden in Cuba voorbereidde. Toen in ’98 de oorlog tegen Spanje was begonnen, rustte hij een corps vrijwillige ruiters (Rough Riders) uit, waarbij vele jachtkameraden uit het Westen. Als commandant hiervan verwierf hij groote populariteit en werd na den vrede in ’99 tot gouverneur van New York gekozen. Algemeen gold hij als een toekomstig president en om hem nu staatkundig te begraven, wisten de conservatieve republikeinen zijn candidatuur voor het vice-presidentschap in 1900 door te zetten. Niet lang na de aanvaarding hiervan (tevens voorz. van den senaat) riep de moord op Mac Kinley, najaar 1901, R. tot het presidentschap der Unie. Hier deed hij vooral in de buitenl. politiek van zich hooren als voorvechter der Monroe-leer b.v. bij het optreden van eenige mogendheden tegen Venezuela, door de toenadering tot Duitschland en vooral door overneming van de werken aan het Panamakanaal ter voltooiing. Toen Columbië zich verzette, werd Panama overreed zich los te maken en kwam feitelijk onder Amerikaansch protectoraat.
Het succes zijner politiek maakte R.’s herkiezing in 1904 gemakkelijk. In zijn tweeden ambtstijd zette deze zijn krachtige buitenlandsche politiek voort: sterke uitbreiding der vloot, vooral sedert de gespannen verhouding tot Japan, wegens het weren van Japansche immigranten, ontwikkeling van Amerika’s bezit in den Stillen Oceaan, vlootbasissen aan de Westkust en op Hawai, bevordering van samengaan tusschen de Amerikaansche republikeinen (Pan-Amerikaansche congressen). In 1905 bracht hij den vrede van Portsmouth tusschen Rusland en Japan tot stand, waarvoor hij den Nobel-vredesprijs verwierf. Maar vooral zijn binnenlandsch bewind maakte beweging: grooten bijval nevens hevige vijandschap. Met kracht trad hij op tegen de verdrukking van negers en kleurlingen, ongeacht het verzet in het Z. Mannen als Booker Washington, die de gekleurde bevolking wilden verheffen, hadden ’s presidenten warmen steun. Ook de agitatie tegen Japanners keurde hij openlijk af. Den hevigsten tegenstand had zijn streven, de macht der geldmagnaten (Trusts*) te breken. Zijn boodschap aan ’t congres van van 1904 sprak van „zedelijke vraagstukken”, waarvoor de Unie stond; zijn staatkunde schetste hij als „plain morality”, waarmede hij bedoelde: versterking der volkskracht door sociale maatregelen, bestrijden van uitbuiting en volksondeugden, bevordering van zijn ideaal, neergelegd in zijn geschriften American Ideals ('97) en The Strenuous life (1901): een gezond, werkzaam leven.
Hoezeer hij niet alles bereikte, waarvoor hij streed, zijn streven kon op resultaten wijzen. Nieuwe departementen zijn opgericht, o.a. een Min. van Arbeid. Knoeierijen werden (aan een paar ministeriën en elders) krachtig onderdrukt; het Dep. van Handel kreeg bevoegdheid het bedrijf der Trusts te onderzoeken en, waar noodig, daartegen op te treden of maatregelen voor te stellen. Vooral voor behoud der natuurlijke hulpbronnen des lands heeft R. veel verricht. Zijn onstuimig optreden was vaak aanleiding tot geschillen, met den Senaat vooral. Na zijn aftreden in 1909 ondernam hij met een zoon een groote jachtexpeditie in Centraal-Afrika en bezocht het volgend jaar verschillende Europeesche landen, ook ons land, waar hem overal een buitengewone ontvangst te beurt viel. In Am. teruggekeerd, nam hij de leiding van „The Outlook”, een onafh. blad, op zich, maar toen zijn opvolger Taft een conservatievenkoers volgde, ging hij dezen fel bestrijden, bracht een scheuring in de Republ. partij en aanvaardde van haren linkervleugel de „Progressieve partij”, een candidatuur voor de presidentsverkiezing van 1912, die echter de overwinning van den democrat. candidaat Wilson mogelijk maakte. In 1913 ondernam hij nog een reis in Centraal-Brazilië, ter verkenning van het stroomgebied der Madeira, vergezeld van den meer deskundigen kolonel Rondon, chef van den topogr. dienst in dat land.
De in kaart gebrachte loop van een der bijrivieren, maar voor een klein deel als Rio da Davida bekend, heet Rio Roosevelt. De Europ. oorlog van 1914 gaf R. aanleiding tot agitatie om de Geallieerden te helpen wegens Duitschlands schending der Belgische onzijdigheid. Toen vrij lang daarna, in 1917, Amerika werkelijk hiertoe overging, bood R. wel zijn diensten aan, maar zonder gehoor te vinden ; zijn gezondheid was bovendien achteruitgegaan. Na een vrij hevig lijden overleed hij te Oyster-bay in ’t voorjaar van 1919, vóór hij zijn plan om na den vrede het strijdtooneel in Frankrijk te bezoeken, waar ook een zijner zoons was gevallen, kon uitvoeren. Ook door zijn geschriften heeft R. grooten naam verworven; behalve de beide boven aangehaalde zijn te noemen: The Naval Hist. of the War between Gr. Britain and America (1883); Hist. of New York (1894); The Winning of the West, 4 dln., (1889—96); Oliver Cromwell (1900); Outdoor pastimes of an American hunter (1905); African game-trails (1910); Through the Brazilian wildemess (1914). Biogr., W. R. Thayer, Th. R. (1920).
