Retz (Kardinaal de—), Jean-François-Paul de Gondi, werd in 1613 te Montmirail (Seine-et-Marne) geboren en overleed te Parijs in 1679. Hij was de zoon van Philibert-Emmanuel de Gondi, bestuurder der galeien en werd door Vincentius a Paulo opgevoed; in 1627 was hij reeds kanunnik van Notre-Dame, maar duels en liefdeshistories deden zien, welken weg hij zou inslaan ; ook zijn eerste werk, de geschiedenis der samenzwering van Fresco (la Conjucation de Frèsque, een der bronnen voor Schiller’s Frèsko), verried den woelzieken geest. Hij bereidde zich voor zijn geestelijk ambt voor, preekte met goed gevolg, maar deed ook mee aan een samenzwering tegen Richelieu. Anna van Oostenrijk, de weduwe van Lodewijk XIII, benoemde hem tot coadjutor van zijn oom, den aartsbisschop van Parijs, en gaf hem den titel van aartsbisschop van Corinthe in partibus (1643).
Anna en Mazarin verdachten hem van samenspanning; hij ging naar de Fronde-partij over en organiseerde den Journée des Barricades (1648), bestreed de partij van ’t hof, trachtte in troebel water te visschen en kardinaal-minister te worden, maar werd in 1652 aangehouden en gevangen gezet, hoewel hij in 1651 den kardinaalshoed had verkregen en den naam van Kardinaal de R. had aangenomen. Gedurende zijn gevangenschap werd hij aartsbisschop van Parijs (1653); hij ontsnapte (1654) en zwierf rond, tot hij, in 1662, zich met Lodewijk XIV verzoende, die hem, in ruil voor zijn aartsbisdom, waarvan hij afstand deed, de inkomsten der abdij van Saint-Denis verleende ; hij ging nog als ambassadeur naar Rome, maar speelde geen belangrijke rol meer in de geschiedenis, ’t Was een woelzieke „Streber”, die in zijn laatste jaren door Chateaubriand als „un vieil réveillematin débraqué” wordt gekenmerkt. Zijn belangrijkheid schuilt in zijn Mémoires (Nancy 1717 ; de beste editie is die door Feillet, Gourdault en Chantelauze, 1872—87) en in zijn Histoire de la Conjucation de Frèsque (nieuwste druk door A. Leidzmann, Halle 1913). Zij doen ons den man kennen, die alles opoffert aan de gedachte om de opvolger van Richelieu en van Mazarin te worden en die een buitengewone zielegrootheid toont in het absoluut immoreele ; zijn Mémoires, vol verdraaiingen van feiten, valsche data, onnutte documenten, dienen slechts om hem een houding te geven tegenover het nageslacht; zij zijn levendig, schilderachtig, warm doorleefd, vol deducties over de politiek en zij bevatten scherp geteekende portretten van zijn tijdgenooten, die van een diepgaanden psychologischen zin getuigen.
Over hem : Sainte-Beuve, Causeries du Lundi, V en M. Topia, Le Cardinal de Retz (1863).
