Pantheïsme - (de naam pantheïst komt het eerst voor bij Toland 1705), heet die wijsgeerige leer, die de eenheid van God en wereld verkondigt. God en wereld zijn voor het P. niet twee gescheiden werkelijkheden; God is niet transcendent maar in de wereld immanent. De wereld is niet een schepping Gods, maar eeuwig evenals Hij zelf. God doordringt alle zijn en worden in de wereld, zoodat de dingen in haar als eindige, slechts relatief zelfstandige factoren wel niet zelf goddelijk zijn, maar toch aan het goddelijke deel hebben.
Er zijn verschillende vormen van P.: het akosmisme (der Eleaten), het naturalistische (Stoïci, Bruno, Spinoza), het idealistische (emanatieleer van Plotinus, de stelsels van Schelling en Hegel, die het Al-Eene beschouwen als geest, zich ontwikkelende Idee). Meer tot het theïsme nadert het pan-entheïsme van Krause. Zie verder het artikel GOD.
