Ozon - of ozoon, 03 een allotrope modificatie van de zuurstof, in 1785 door van Marum opgemerkt door den eigenaardigen reuk, dien hij waarnam bij het werken met de groote electriseermachine van Teylers stichting te Haarlem, als de vonken door de lucht sloegen. Door Schoenbein werd het verschijnsel van 1840 af nader bestudeerd en de naam gegeven. O komt waarschijnlijk in de lucht voor een zeer klein en wisselend percentage voor. Het ontstaat uit gewone zuurstof vooral door de inwerking van donkere electrische ontladingen, doch steeds slechts voor een klein gedeelte o. a. afhankelijk van de temperatuur.
Bij gebruik van een geschikt toestel kreeg Harries, die zich met het bereiden van o. zeer heeft beziggehouden, de hoogste opbrengst bij 20° met een wisselstroom van 7400 volt, waarbij 18% o. ontstaat; bij afkoeling door vloeibare lucht en bij 100 mm. kwikdruk ontstaat 100%. Verder als nevenproduct bij allerlei oxydaties, b.v. van phosphor en dergelijke gemakkelijk oxydeerbare stoffen. Door afkoeling is uit de o. houdende zuurstofmengsels de o. zuiver te verkrijgen als een donkerblauwe vloeistof, die bij gewonen druk kookt bij een temperatuur van —119°. Chemisch is het gekenmerkt door de gemakkelijkheid, waarmede het oxydeerend werkt, vooral bij de aanwezigheid van vocht. Zilver en lood worden in peroxyden veranderd, uit joodkalium wordt jodium afgescheiden, organische stoffen worden geoxydeerd, waardoor de kleurstoffen in ongekleurde producten overgaan en o. daar als bleekmiddel werkt, caoutchouc wordt doorgevreten, zoodat verbindingen daarmede moeten worden vermeden, microörganismen worden gedood. Bij de meeste van deze reacties wordt van de drie atomen zuurstof slechts één voor de oxydatie gebruikt, terwijl de beide andere als vrije zuurstof vrijkomen.
Dit heeft bij de waterreiniging met o. het voordeel, dat niet alleen de schadelijke organismen worden gedood, maar dat in het water geen schadelijke stoffen worden gebracht, maar integendeel zuurstof. Bij het wetenschappelijk onderzoek heeft de toepassing van o. belang voor het opsporen van de plaats van een dubbele binding in een organische verbinding, daar het geheele o.-molecule zich op die plaats in het molecule invoegt onder vorming van een zeer onbestendig en meest explosief ozonide. Door voorzichtige ontleding van dit ozonide splitst het molecule zich juist op de plaats van de dubbele binding zonder dat deze, zooals bij vele andere methoden het geval is, van plaats verschuift. — O., vroeger slechts van theoretisch belang, is sinds een 25-tal jaren ook van voortdurend stijgend technisch belang. Het wordt dan ook tegenwoordig op vele plaatsen op technischen schaal bereid. De apparaten daartoe zijn in drie typen te verdeelen, n.l.
1) die, waarbij de ozoonvorming berust op de zeer hooge verhitting van lucht, gevolgd door een zeer snelle afkoeling. Zij vindt tot nu nog weinig technische uitvoering.
2) die, welke berusten op het feit, dat aan de anode van een toestel tot electrolyse van water (of beter verdund zwavelzuur) naast zuurstof tevens o. ontstaat, indien de stroomdichtheid sterk wordt opgevoerd, De platina-anode wordt gekoeld, teneinde ontleding van het O. te voorkomen (toestel van Fischer). Door het gebruik van op gelijkstroom gesuperponeerden zwakkeren wisselstroom, is het rendement nog zeer sterk te vergrooten (toestel van Archibald en Wurtemberg).
3) die, waarbij het ozoon uit lucht wordt gevormd door ultraviolet licht of donkere electrische ontladingen. Met ultraviolet licht van een kwartskwiklamp werkt het apparaat van Pother. De meest gebruikelijke technische toestellen werken met donkere electrische ontladingen. Zeer verspreid, en tevens het prototype voor vele andere constructies, is dat van Siemens en Halske. De onderzoekingen van Harriës over de organische ozoonverbindingen hebben de economische bereiding van geconcentreerde ozoon veel bevorderd. — O. wordt in de techniek veelvuldig toegepast. De oudste, en wellicht nog steeds de belangrijkste, toepassing is die bij de zuivering van drinkwater, berustende op de sterk bacteriedoodende werking van o. Het gebruik van o. heeft hier speciaal zin, indien reeds betrekkelijk zuiver water aanwezig is, dat geen filtratie eischt.
Het o. heeft dan, boven andere chemische zuiveringsmiddelen als chloor-verbindingen, het voordeel, geen onaangenamen smaak te kunnen veroorzaken, omdat een eventueele overmaat ervan vanzelf verdwijnt, en bovendien de smaakgevende zouten niet worden weggenomen. De o. wordt op de een of andere wijze met kracht met het water tezamen verstoven (Otto-toestellen) of wel in „Rieseltorens” door het water opgenomen. Ook voor luchtzuivering wordt o. veel toegepast. Haar werking berust daar op een oxydatie van de giftige uitademingsproducten en andere organische afscheidingen, welke de benauwdheid veroorzaken (theaters, bioscopen, ondergrondsche spoorwegen enz.). Daar ook hier tevens een sterilisatie plaats vindt, vindt deze ozonisatie van de lucht ook toepassing in abattoirs e.d., waar rotting moet worden vermeden. De o. wordt óf eenvoudig hier en daar in de lucht geblazen, óf wel alle lucht wordt door ventilatoren gedwongen door groote ozonisateurs (gecombineerd met filters en zoo noodig koelers), te passeeren. Een volume o. op millioen vol. lucht is geheel afdoende. — O. wordt verder gebezigd voor het bleeken van allerlei producten: was, ivoor, suiker, waschgoed (ozoonwasscherij), garens e. d., verder voor het kunstmatig „verouderen'’ van azijn en wijn, bij het bottelen van bier, de bereiding van thee en tabak, en in de laatste jaren ook voortdurend meer bij de synthese van tal van organische producten, als o. a. kunstmatige kampher.
