Nicolaas (paus) - naam van 6 pausen en 1 tegenpaus :
1) N. I, Heilige, paus van 858—867, een der voornaamste pausen. Met onbuigzame vastberadenheid en scherpzinnigheid verdedigde hij de rechten van den paus tegenover vorsten en metropolieten; vooral tegenover den gewelddadigen aartsbisschop Johannes van Ravenna, die geestelijkheid en volk verdrukte ; en tegenover Hencmar van Reims. Voor het kerkelijk huwelijksrecht trad hij op tegen koning Lotharius, tegen wien hij de excommunicatie uitsprak. N. verklaarde in 863 de verheffing van Photius tot patriarch van Konstantinopel voor ongeldig, waarom Photius hem op een synode in 867 voor afgezet verklaarde en van ketterij beschuldigde.
2) N. II, paus van 1059—1061, tot paus gekozen door de bemoeiingen van Hildebrand, den lateren paus Gregorius VII. N. werkte veel voor de hervorming in de kerk. Het voornaamste feit van zijn bestuur is het decreet van 1059 over de pauskeuze.
3) N. V, paus van 1447—1455. Met hem besteeg het humanisme den pauselijken stoel. Door de uitstekende hoedanigheden van zijn persoon endoor de benoeming van groote mannen tot de hoogste waardigheden steeg het aanzien van N. voortdurend. Benoemde Nicolaas van Cusa tot legaat voor Duitschland. In 1452 kroonde hij Frederik III te Rome tot keizer. Tijdens zijn pontificaat werd Konstantinopel veroverd (1453) door de Turken.N.maakte zich beroemd als bevorderaar van wetenschap en kunst; het doel van zijn pontificaat was de verheerlijking van de kerk door de werken van wetenschap en kunst; hij is de grondlegger van de Vaticaansche bibliotheek. N. is een der grootste pausen uit de Renaissance.
