Meridiaancirkel - het voornaamste meetinstrument der sterrekunde, het eenige, waarmede fundamenteele metingen (b.v. breedtebepalingen, bepaling der rechte klimming en der declinatie van sterren) verricht worden. Zie de afbeelding bij STERREKUNDIGE INSTRUMENTEN. Een van een dradennet voorziene kijker is draaibaar om een Oost-West horizontaal opgestelde as: zijn collimatie-as beschrijft derhalve op zeer weinig na den meridiaan. Op groote zeer nauwkeurig verdeelde cirkels wordt met behulp van mikroskopen de zenithsafstand van een hemellicht op het oogenblik van den meridiaansdoorgang afgelezen ; deze levert de breedte der plaats van waarneming, als de declinatie van het hemellicht bekend is, of omgekeerd deze declinatie, als de breedte bekend is.
De waarneming van circumpolairsterren geeft beide grootheden: dit is de eenige fundamenteele breedte-bepaling. Tevens wordt het tijdstip van den doorgang door het dradennet scherp waargenomen, waaruit men de rechte klimming van het hemellicht vindt, als de correctie van het gebruikte uurwerk bekend is, of omgekeerd die correctie uit de bekende rechte klimming (zie TIJDBEPALING). Dezen laatsten dienst bewijst op kleine sterrewachten vaak een in den meridiaan opgesteld kleiner instrument, dat geen fijn verdeelden cirkel heeft, en dan meridiaankijker heet — met welken naam trouwens de meridiaancirkel ook wel wordt aangeduid. Een fundamenteele rechte-klimmingbepaling (die derhalve niet op een bekende correctie van het uurwerk steunt) kan alleen door declinatie-waarnemingen der zon worden verkregen, ten tijde dat deze het lentepunt (of het herfstpunt) passeert — De stand van de draaiïngsas van den m. wordt in helling door het niveau gecontroleerd, in azimuth door de meridiaanteekens ; het nulpunt der cirkels door een nadirbepaling. De m. is als hoofdinstrument der groote sterrewachten in de eerste helft der 19e eeuw algemeen ingevoerd. Hij heeft bij gelijke vastheid van opstelling op het oudere muurkwadrant en den muurcirkel voor, dat hij kan worden omgelegd, hetgeen tot een gemakkelijke contrôle van de collimatiefout in staat stelt.
