Jena-glas - noemt men alle soorten speciaalglas van de Fa. Schott & Genossen te Jena. Niet ten onrechte verheugt het J. glas zich in een bijzondere reputatie, wegens zijn speciale eigenschappen. Het vormt het resultaat van jarenlange, baanbrekende onderzoekingen over het verband tusschen de samenstelling van glas en de physische en chemische eigenschappen ervan, welke onderzoekingen zijn uitgevoerd in het laboratorium van de Fa.
Schott in het laatste kwartaal der 19de eeuw, en waaraan vooral de namen van Schott, Abbé en Winkelmann onafscheidelijk verbonden zijn. Zij hebben het mogelijk gemaakt, thans a priori de samenstelling te bepalen van een glassoort, die binnen zekere grenzen aan bepaalde physische eigenschappen moet voldoen, en vormen dus den leiddraad bij alle wetenschappelijk glasonderzoek. J. vervalt in hoofdzaak in drie groepen, nl.:
a. Het Jena-laboratoriumglas, waaruit kookkolven, bekerglazen en dergelijke artikelen worden vervaardigd. Het onderscheidt zich van andere glassoorten door een groote bestendigheid tegen plotselinge temperatuurswisselingen, waardoor dus het onaangename „springen” wordt voorkomen. Inderdaad wordt gegarandeerd, dat het glas een plotselinge afkoeling van 150 a 200° C. verdragen kan. Daarnaast vertoont het. J-laboratoriumglas ook een vrij groote bestendigheid tegen chemische agentia, hoewel het in dit opzicht in de laatste jaren door tal van Amerikaansche en Engelsche soorten is voorbijgestreefd. Trouwens ook voor zoover betreft de bestendigheid tegen temperatuurswisselingen wordt het door enkele nieuwe Amerikaansche soorten (o. a. „Pyrex” van de Corning Glassworks) verre overtroffen, zoodat het vermoeden niet gewaagd is, dat de tijd van het Jena-laboratoriumglas binnenkort voorbij zal zijn. De samenstelling van de laatste kwaliteit vóór den oorlog was:
Kielzelzuur 64,7 % Aluminiumoxyd 4,2 % Zinkoxyd 10,9 % Natriumoxyd 7,7 % Boorzuuranh. 10,7 % Calciumoxyd 0,6 % Magnesiumoxyd 0,2 % Diversen 1,0 % Van overeenkomstige samenstelling was ook het Jena-verbrandingsbuizen-glas, dat zich onderscheidde door groote thermische stabiliteit, en het glas voor de terecht geroemde Jena-lampeglazen.
b. Het Jena-thermometerglas, dat een groote verbetering in de constructie van thermometers mogelijk maakte, daar het een zeer geringe „nawerking” vertoont, d. w. z. spoedig zijn definitief volume aanneemt overeenkomstig den temperatuurstoestand waarin het verkeert. Hierdoor werd een veel constanter nulpunt op de thermometerschaal verzekerd. (Zie THERMOMETER). Zeer bekend zijn o. a. geworden het thermometerglas 16IIl en 59III met de navolgende analyses:
59III 16III Kiezelzuur 72,9% 66,6% Aluminiumoxyd 6,2% 3,8% Calciumoxyd 0,4% 7,2% Zinkoxyd - 6,2% Mangaanoxyd - 0,3% Natriumoxyd 9,8% 14,8% Kaliumoxyd 0,1% Boorzuuranhydr. 10,4% 0,9% Magnesiumoxyd 0,2% 0,2% c. Het Jena-optisch glas, wellicht de groep, die voor de wetenschap de verst strekkende gevolgen heeft gehad. Zij heeft het n.l. mogelijk gemaakt bij de constructie van optische instrumenten de sphaerische en de chromatische aberratie beide gelijktijdig te corrigeeren en daardoor de groote verbeteringen in deze toestellen in het leven geroepen. Dit doel is bereikt door tal van nieuwe grondstoffen (baryum, zink, lithium, phosphorzuur e.a.) binnen den kring der samenstellende bestanddeelen te trekken, waardoor thans glassoorten van — binnen zekere grenzen — praktisch elke gewenschte brekingsindex en dispersie kunnen worden gesmolten. De samenstelling van het glas treedt dus nu als het ware als nieuwe onafhankelijke veranderlijke op in de berekening der lenzen-stelsels. Het optisch glas van de Fa.
Schott is steeds verwerkt door de fabriek van Carl Zeiss, naast de fabriek van Schott te Jena gelegen. Het gebrek aan Jena-lenzenglas gedurende den grooten wereldoorlog, heeft de geallieerde mogendheden ernstig geschaad, en geleid tot den opbloei van een overeenkomstige industrie in Frankrijk en Engeland, met volledig succes. Behalve de beschreven groepen Jena-glas, zijn er nog verschillende speciale soorten, alle voor één bijzonder doel, of zich onderscheidende door één bijzondere eigenschap. Zoo b.v. het „Durax”-glas met groote thermische stabiliteit en geringe doorlaatbaarheid voor warmtestralen.
