Hysterie - of moederstuipen, noemt men een bij voorkeur bij ’t vrouwelijk geslacht voorkomende ziekelijk verhoogde gevoeligheid van het zenuwstelsel, in het bijzonder van het gemoedsleven, die onder zeer verschillende gedaante kan optreden en het leven zoowel van den zieke, als van diens omgeving zeer verbitteren kan. Die nerveuse overgevoeligheid werd vroeger uitsluitend aan ziekelijke aandoeningen der geslachtsorganen (voornamelijk van de baarmoeder) toegeschreven, vandaar de naam. Geheel ten onrechte wordt ook tegenwoordig nog door leeken een nauwe samenhang van h. met de geslachtssfeer aangenomen. Zeer veel komt de ziekte voor bij kinderlooze of ongelukkig gehuwde vrouwen, bij weduwen en oude vrijsters; het ontstaan wordt dan ook in niet geringe mate door het neerdrukkende bewustzijn van een mislukt leven bevorderd.
Het feit, dat energieke, zich van hun plichten bewuste en werkzame vrouwen en mannen zelden aan h. lijden, wijst er op, dat de ziekte door een verstandige lichamelijke en geestelijke opvoeding in veel gevallen te voorkomen is. De lichamelijke opvoeding moet verweeking in elk opzicht vermijden; kinderen moeten vroeg en consequent er aan gewend worden pijn en teleurstelling zoo kalm en gelaten mogelijk te verdragen, d. w. z. hun opmerkzaamheid daarvan willekeurig af te wenden. Plichtgevoel en lust tot nuttige werkzaamheid moeten reeds zoo vroeg mogelijk opgewekt en versterkt en de wilskracht in de jeugd reeds behoorlijk geoefend worden, opdat vooral de vrouw er later in zal kunnen slagen haar gevoelsleven vrij van alle sentimentaliteit en onder de macht van het verstand te houden. In vele gevallen ziet men h. zich snel ontwikkelen na een hevigen schrik, een ongeluk enz. Dikwijls treden dan de ziekteverschijnselen op hoofdzakelijk in het lichaamsdeel, waarop bij het ongeluk de aandacht werd gevestigd. Een groote rol speelt de aanleg voor zenuwziekten in het algemeen, die in den regel geërfd wordt. Sterke personen zullen zonder nadeel een geestelijken schok verdragen, die bij zenuwzwakke menschen h. of een andere zenuwziekte zou doen ontstaan. Ook bij kinderen komt h. voor en wel veel meer, dan men vroeger dacht. — De aard van de ziekte blijkt uit het geheele wezen; de patiënten zijn prikkelbaar, nukkig, en vervallen van het eene stemmingsuiterste in het andere.
Zij zijn geneigd te overdrijven, stellen hooge eischen aan geneesheer en omgeving en scheppen er behagen in het algemeene medelijden op te wekken. Aan de eene zijde zijn zij wilszwak en zonder energie, aan de andere weten zij een beraamd plan dikwijls met groote volharding en sluwheid door te zetten. Bij de zwaardere vormen van h. spelen krampen in allerlei vormen een voorname rol. — Hysterische verlammingen zijn eveneens niet zeldzaam, vooral na een schrik, enz. (schrikverlamming). Dit zijn ware wilsverlammingen, d.w.z. de zieke heeft de heerschappij van den wil over het getroffen spiergebied verloren. Men krijgt den indruk dat de zieke het aangedane deel zeer goed zou kunnen bewegen, indien hij slechts wilde. Hij kan echter niet willen, en juist hierin bestaat de geheele ziekte. De verlamming treft het meest de beenen; er ontstaat dan een toestand, waarin de lijder niet kan staan of loopen, terwijl in liggende houding de spierkracht der beenen in vele gevallen normaal blijkt. — Verder kunnen bij h. alle andere denkbare zenuwstoornissen optreden; zoo zijn b.v. bloedingen uit de genitaliën; in de huid (de z.g. „gestigmatiseerden”), enz. door een stoornis in de werking der vasomotorische zenuwen waargenomen. Eveneens komen voor nerveuse maagaandoeningen, hartkloppingen, afwijkingen in de zweet-, speeksel- en urineafscheiding, enz. — Het verloop der ziekte is zeer wisselend en kan zich over tientallen van jaren uitstrekken.
H. verdwijnt soms van zelf op hoogeren leeftijd. Als de vrouwen bovendien in levensverhoudingen komen, die haar dwingen, zich duchtig met practische zaken bezig te houden, b.v. als zij in een bevredigend huwelijk met kinderen gezegend worden en daarmede de noodzakelijkheid optreedt om dag in dag uit voor de opvoeding, kleeding en het huishouden te zorgen, dan houden de zenuwaanvallen menigmaal van zelf op, of worden tenminste veel minder. Ook blijven zij soms een poos uit, b.v. als de patiënte een reis onderneemt, door buitengewone gebeurtenissen bezig gehouden wordt, een nieuwen dokter heeft gekregen, enz. — De behandeling van h. moet de vingerwijzing der natuur volgen. De geneesheer zal eerst onderzoeken of niet behalve h. ziekte van een bepaald orgaan aanwezig is, en als dit het geval is, zal hij dit eerst behandelen; dikwijls ziet men dan na het genezen dier ziekte ook de verschijnselen van h. verdwijnen. — De naam h. wijst op een mogelijk verband der kwaal met een aandoening der vrouwelijke geslachtsorganen. Aanwezige bloedarmoede moet door een consequent toegepaste hygiënische behandeling, waartoe voornamelijk geschikte lichaamsbeweging behoort, zoo spoedig mogelijk weggenomen worden.
Bij de behandeling van die hysterischen, bij wie behalve de functioneele storingen in de hersenen geen afwijkingen te vinden zijn, is de psychische behandeling van het grootste gewicht. Men moet er naar streven aan zulke lijders een innerlijk moreel houvast, frisschen levensmoed en wilskracht te verschaffen, opdat zij de ziekelijke gevoelens en langzamerhand de ziekelijke gevoeligheid leeren onderdrukken. Dit is zeker meestal lichter gezegd dan gedaan en waar een innerlijke holheid den grondslag der ziekte vormt, zoodat de zieke geen ander middel kent om zich voor de wereld interessant en gewichtig te maken, dan door eeuwig ziek zijn en klagen, daar lijden alle pogingen van den arts, die hier als een tweede opvoeder, als na-opvoeder, moet optreden, om verbetering te verkrijgen, schipbreuk. Maar bij vrouwen, die nog eenigen kern en fond in haar geest bezitten, en wellicht slechts door het ontbreken van bezigheid of door ongeschikte bezigheden zenuwlijdend werden en wier organische kwalen geheel of grootendeels weggenomen zijn, daar vermag het consequent toespreken en aanmoedigen van een arts, die haar vertrouwen geniet, toch dikwijls zeer veel. Hier vindt volgens de school van Nancy ook de behandeling door suggestie een bijzonder gunstig terrein.
