Febronianisme - een staatkundig-kerkelijk systeem, ontwikkeld door den wijbisschop van Trier, Nicolaus von Houtheim, schrijvend onder het pseudoniem Iustinus Febronius. De titel van zijn werk luidt: „Iustini Febronii Iurisconsulti de Statu Ecclesiae et legitima potestate Romani Pontificis Liber singularis ad reuniendos dissidentes in religione Christiana compositus (1763). Zooals uit den titel blijkt, is zijn doel de terugkeer der Protestanten tot de R. K. kerk te vergemakkelijken door de macht van den H. Stoel te verminderen. De ware inrichting der Kerk is volgens F. niet monarchaal; de macht komt naar haren oorsprong der gemeenschap toe, die haar overdraagt op hare dienaren, bovenal op den Paus.
Ook deze blijft aan de gemeenschap onderworpen (cap. 1). Het Primaat is den bisschop van Rome niet door Christus maar door Petrus en de Kerk verleend, kan dus ook naar een anderen bisschopszetel verlegd worden; wezenlijk komen den primaat slechts die rechten toe, welke noodzakelijk zijn tot behoud van de eenheid. Zijn voorrang is eershalve (primus inter pares), meer voor de goede orde en de eenheid dan wel jurisdictiemacht (c. 2).
Door rechtsschending zijn de kwesties, vroeger overgelaten aan provinciaal-synode en metropoliet, langzamerhand gereserveerd aan den H. Stoel (c. 4). Steunend op het Gallicanisme zegt F., dat zoowel de Pausel. wetgeving als de Conciliebesluiten met betrekking tot de discipline slechts door en na het aannemen der afzonderlijke kerken rechtsgeldig zijn (c. 5.) Het recht der algemeene conciliën is met het heerschend monarchaal systeem in tegenspraak; algemeene conciliën staan boven den Paus (c. 6). Alle bisschoppen zijn gelijk in rechten; buiten het bisdom van Rome komt den Paus geen bisschoppelijke macht toe (c. 7). Middelen ter hervorming: voorlichting aan het volk, vooral aan bisschoppen en staatslieden over de rechtsbevoegdheid van Rome; een vrij, algemeen concilie, nationaal-conciliën, eendrachtig optredend te Christenvorsten, vooral het placet ten opzicher van pausel. decreten (c. 9). Dit laatste hoofdstuk geeft vooral de richting van F. aan: hij wil de Kerk in de verschillende landen minder afhankelijk van Rome en meer afhankelijk van de Staatsmacht. — In wijden kring vonden zijn principen ingang. — In 1764 werd von Hontheim’s boek door Clemens XIII veroordeeld. Ofschoon de schrijver in Rome bekend was, trad men tegen hem persoonlijk niet op. — Hij bracht heel wat schrijvers tegen zich in beweging, vooral Ballerini.
