Divina commedia - het meest beroemde werk van Dante Alighieri . Zonder twijfel is de gedachte eraan reeds vroeg bij hem opgekomen. Het slot van de „Vita nuova” (zie DANTE) is de eerste aankondiging ervan, maar waarschijnlijk is Dante het na zijn verbanning begonnen. Het is het verhaal van een denkbeeldige reis, die de schrijver gemaakt heeft in de week na den nacht van 7 op 8 April 1300 door de Hel, over den Louteringsberg, naar het Paradijs. Het bestaat uit drie „Cantiche”: L’Inferno, il Purgatorio, il Paradiso. (Het symbolische getal drie en het drievoud ervan negen speelt er evenals in de „Vita nuova” een groote rol in.
De Hel en de Louteringsberg bestaan ieder uit negen afdeelingen (iedere „cantico” heeft drieëndertig „canti”); iedere strophe bestaat uit drie regels; over ’t algemeen is de wereld hiernamaals met groote symmetrie beschreven). De „Divina commedia” is een dubbele allegorie, een moreele en een politieke. Dante vertelt, dat hij in een donker bosch verdwaald is. Na er een angstigen nacht doorgebracht te hebben, gaat hij er ’s morgens uit en ziet een door de zon beschenen heuvel. Hij tracht dezen te beklimmen, maar drie wilde beesten versperren hem achtereenvolgens den weg. Het laatste maakt hem zoo bang, dat hij in het bosch terugkeert. Daar verschijnt hem Virgilius, door God gezonden, en verklaart zich bereid, hem langs een anderen weg naar het door hem begeerde doel te brengen. Geleid door dezen gids, trekt Dante de geheele Hel door (deze heeft den vorm van een trechter, waarvan het uiteinde zich in het middelpunt van de aarde bevindt, terwijl het steeds wijder wordende bovenste gedeelte in het inwendige van het Noordelijk halfrond ligt).
Langs een smal pad bereiken ze den Louteringsberg (die kegelvormig is en in zee ligt op het andere halfrond). Zij bestijgen dezen tot aan zijn top, het aardsche Paradijs. Daar is Virgilius ’missie geëindigd. Hij verdwijnt en Beatrice neemt zijn plaats in. Deze heft Dante met zich op door de verschillende hemelen, alleen door de kracht van haar blik, en brengt hem voor God, op wien zijn oogen zich kunnen vestigen. De moreele allegorie, die onder den letterlijken zin van het verhaal verborgen ligt, is de volgende. De in het bosch verdwaalde dichter is het symbool van den mensch, die zich aan de zonde heeft over gegeven. Hij is verlangend, den zonnigen heuvel van de deugd te beklimmen, maar zijn hartstochten (de wilde beesten) beletten het hem.
De gids, dien de goddelijke genade hem stuurt, Virgilius, vertegenwoordigt de menschelijke wijsheid, de philosophie. Deze doet hem in zichzelf inkeeren, zijn zonden zien (de reis door den Inferno) en de loutering van het berouw onder gaan (de reis langs het Purgatorio). Zoo kan hij het aardsche geluk vinden. De eeuwige gelukzaligheid kan hem echter alleen de goddelijke wijsheid de Theologie doen deelachtig worden (Virgilius gaat heen in het Paradiso terrestre. Beatrice komt daar en voert hem tot God).
Ziehier de politieke allegorie: het menschdom heeft zich aan anarchie overgeleverd en kan slechts vrede en orde terugvinden door zijn lot toe te vertrouwen aan twee leiders, de keizerlijke macht (Virgilius) en de pauselijke macht (Beatrice). Ten slotte is het verhaal van de mystische reis nog het symbool van Dante’s persoonlijke bekeering na een periode van afdwaling en zonde. De D. C. is ook nog een wetenschappelijke Encyclopaedie van de M. E. Als zoodanig hebben Dante’s tijdgenooten haar in de eerste plaats bewonderd. Voor ons is zij, van dien kant gezien, alleen merkwaardig, want Dante’s wetenschap is de onze niet meer. Zij is onsterfelijk, doordat ze een groot kunstwerk is.
