Diptychon (gr.) - 1) in de Oudheid een uit twee plankjes bestaand schrijftafeltje. Deze waren door een touw of scharnier zóó verbonden, dat zij konden worden dichtgeklapt en geopend als de band van een boek. De buitenkant vertoonde een effen houten vlak, de binnenzijde had rondom een opstaanden rand, binnen welken een met was bestreken vlak met een stalen griffel kon worden beschreven: de opstaande rand belette, dat bij het dichtklappen de beide wasvlakken elkaar raakten en het geschrevene werd uitgewischt. Een bijzondere plaats nemen de z.g. diptychaconsularia in, welke de consuls van den laten keizertijd, bij het aanvaarden van hun ambt wegschonken.
Vele dezer rijk met snijwerk versierde, ivoren diptijchondeksels zijn ons bewaard, daar zij in Christelijken tijd voor kerkelijke doeleinden, voornamelijk als boekbekleeding gebruikt zijn. Zij zijn niet zonder invloed geweest op de ontwikkeling der beeldende kunsten. Naast diptycha komen ook triptycha en polyptycha, uit verschillende tafeltjes samengesteld, voor. Litt.: Vgl. Blümner, Röm. Privataltert; Gorius, Thesaurus diptychorum 1795 enBlochindeDictionnaire Daremberg & Salio.
2) In de R-K. kerk waren diptieken lijsten, waarop de namen van Heiligen, die men onder de H. Mis aanriep en van levenden of gestorvenen, die men door voorlezing in de gebeden der geloovigen aanbeval, in vroegere tijden in gebruik; de d. bevatten in het Memento der Mis de voor te lezen namen van de bisschoppen, van de met de betreffende kerk in gemeenschap staande levenden en van de dooden (sacrae tabulae, matriculae). Het voorlezen van de d. geschiedde door den diaken, oorspronkelijk bij de Offerande, later bij de Memento’s. In de 12e eeuw verdwenen de d. en de herinnering eraan bleef slechts door de letters N. N. in de beide Memento’s van de Mis.
