Cosmetica, in den ruimsten zin des woords, zijn al die middelen, welke dienen om de schoonheid van het lichaam te verhoogen. Zoo heeft men middelen voor de huid, de nagels, de tanden, het haar, ontharende middelen, enz. Zeer belangrijk zijn de vetten; deze maken de huid glad en beschermen haar tegen atmospherische invloeden; dan geven ze aan de haren glans. De alkaliën vernietigen plantaardige parasieten der huid en werken verzeepend op vetten.
De zeepen dienen voor reiniging van huid, haren en tanden en voor verwijdering van epidermisschilfers. De minerale zuren (zwavelzuur, salpeterzuur en chroomzuur) dienen in geconcentreerden toestand tot verwijdering van wratten en andere uitwassen. Van de organische zuren hebben geconcentreerd azijnzuur, trichloorazijnzuur, citroenzuur en melkzuur hetzelfde effect. Ook geconcentreerde phenoloplossing en salicylzuur vernietigen dergelijke woekeringen van het hoornweefsel. Alle genoemde zuren in de passende verdunning (met uitzondering van salpeterzuur en chroomzuur) worden ook gebruikt voor het verbleeken van roode, gele en bruine vlekken der huid en ten slotte tegen lokaal zweeten (oksels, voeten). Daarvoor dienen ook wijnsteenzuur en wijnsteen, doch vooral formaline. — Cosmetica voor de huid zijn: parfum vloeistoffen, toiletwateren, crêmes; dit zijn met behulp van alkohol en glycerine halfvloeibaar gemaakte zeepen: kalicrême, zeepcrême; of zalven, bestaande uit was, walschot, amandelolie, cacaoboter, glycerine en dergelijke, b.v. cold cream, of zoogenaamde gelées, bereid uit gelatine of agar-agar met glycerine. Poeders — soms zijn het waschmiddelen — bestaan hoofdzakelijk uit zeep, borax, enz. Toiletpoeders bestaan grootendeels uit amylum en talk; het zijn bedekkings- en beschuttingsmiddelen voor de huid.
Om beter vast te houden, zijn ze soms vermengd met wat vet en vormen dan een overgang tot de schmink. Deze is poedervormig, vloeibaar of van een zalfachtige consistentie. De kleur kan zijn wit, rood, blauw, geel, zwart. De witte kleur wordt verkregen met bismuthzouten of zinkoxyde, de andere met kleurstoffen als cinnaber en karmijn (rood), indigo en Berlijnsch blauw (blauw), oker (geel), zwartsel (zwart). De vloeibare schmink brengt men met een penseel op de huid en laat ze indrogen. Poeder stuift men met een poederkwast of penseel op de huid; zalf brengt men er met een doekje op; deze bevat vet; soms is de vette schmink zeer hard; men kan er dan mee teekenen. Het verwijderen der schmink van de huid geschiedt bij poeders en vloeibare schmink door af te wasschen met water, bij vette schmink door af te wrijven met olie of andere vetten en vervolgens af te wasschen met zeep en water. Voor het haar worden gebruikt: hoofdwateren, haarwateren en haarspiritus: alkoholische oplossingen van zeepen, vetten, alkaliën of slechts van reukstoffen.
Hiertoe behooren ook oplossingen van scherpe, tonische en adstringeerende middelen, waaraan een speciale werking op den haargroei wordt toegeschreven als b.v. kina- en looizuurpraeparaten. Dat zijn de haargroeimiddelen; dan hoofdwaters tegen roos. Haaroliën en pomade’s zijn mengsels van vetten met reukstoffen of alkohol, agar-agar, glycerine. Haarkleurmiddelen worden dikwijls in den vorm van oliën of pomade’s gebruikt. Slechts weinige haarkleurmiddelen verven echt; d. w. z. stoffen van de epidermis worden er door gekleurd en de verkregen kleur laat zich niet afwasschen. Dit is het geval bij de oranjeroode kleurstof der Henna en die der schaal van groote noten. Alle andere haarkleurmiddelen werken langs chemischen weg; het zijn meestal donkergekleurde neerslagen, die op de haren worden gevormd. Zilvernitraat, bismuth- en loodpraeparaten, ook ijzerverbindingen, worden met zwavelpraeparaten, meestal zwavel zelf, doch ook natriumsulfide, kaliumsulfide, samengebracht en in de zwavelverbindingen overgevoerd; deze metaalsulfiden zijn zwart.
Koper- en ijzerzouten worden tegelijk met looizuur geappliceerd of koper-, ijzer- en zilverzouten en kaliumbichromaat met pyrogalluszuur. Pyrogalluszuur wordt ook alleen en dan in alkoholische of waterige oplossing gebruikt; het oxydeert zich gemakkelijk onder vorming van eene bruine amorfe stof. Veelvuldig gebruikt worden in den laatsten tijd phenyleendiaminen. Een haarontkleurend middel is waterstofperoxyde; het ontkleurt roode en donkere haren (geelblond verven). Ontharende middelen, zie DEPILATORIA.
Voor de tanden worden gebruikt: Tandpoeder, bestaat voornamelijk uit krijt, al of niet vermengd met zeep, borax, enz.; verder een reukstof als pepermuntolie en dikwijls een kleurstof. Tandpasta’s vormen een min of meer taai deeg met behulp van glycerine of stroop gekneed uit de tandpoeders. Voor de mondholte worden gebruikt: Mondwateren; dit zijn waterige of spiritueuse, geparfumeerde oplossingen van antiseptische stoffen. Middelen, die een onaangenamen reuk verdrijven, zijn chloorkalk, boorzuur, phenol, kaliumpermanganaat. Deze worden voornamelijk in den mond, slechts zelden op de huid gebruikt.
