Coligny (Gaspard) - Coligny (Gaspard de Coligny, heer van Châtillon), admiraal van Frankrijk, geb. 1519 te Châtillon-sur-Loing, overl. 1572, zoon van den maarschalk Gaspard de C. (1470-1522), kwam op twintigjarigen leeftijd aan het Hof van Frans I, wien hij met groote dapperheid ter zijde stond in diens oorlogen tegen Karel V. Hendrik II benoemde hem in 1552 tot chef over al ’t voetvolk; in ditzelfde jaar maakte hij met den koning den veldtocht tegen Lotharingen mede en werd hij tot admiraal van Frankrijk verheven. In 1557 viel St.-Quentin, ondanks C.’s heldhaftige verdediging, in handen van den vijand; C. werd gevangen genomen en slechts na ’t betalen van een hoog losgeld vrijgelaten. Na den dood van Hendrik II (1559) trad C. met zijn broeder d’Andelot, die reeds tot het Calvinisme overgegaan was en C. bewoog hetzelfde te doen, als leider der Hugenoten op en kwam hierdoor scherp tegenover de partij der Guises te staan.
Na den slag van Dreux (1562), waarin Condé, een der hoofden van de Hugenoten, gevangen werd genomen, redde C. de overblijfselen van het geslagen leger door een meesterlijken terugtocht. C. was tegen den door Condé gesloten vrede van Amboise (1563). Het was ook tegen zijn raad, dat de Hugenoten in Sept. 1567 den burgeroorlog opnieuw deden ontbranden; hij voerde dien evenwel, ook na Condé’s dood bij Jarnac (13 Maart 1569), met groote energie en bekwaamheid.
Bij Moncontour verslagen (3 Oct. 1569), wist hij in Juni 1570 bij Arnay-le-Duc in Bourgondië eene overwinning te behalen, waarop de voor de Hugenoten gunstige vrede van St.-Germain (8 Aug. 1570) gesloten werd. C. begaf zich hierop naar ’t Hof van Karel IX en stelde dezen voor, de Nederlanden in hun strijd tegen Spanje te ondersteunen, gedeeltelijk om de macht van Spanje te verzwakken, gedeeltelijk om den koning in de gelegenheid te stellen zich aan den invloed zijner moeder Catharina de Medici en der partij der Guises te onttrekken. Catharina, die bang was, dat haar invloed op haar zoon zou verminderen, besloot nu met behulp der Guises C. uit den weg te ruimen. De moordaanslag van Maurevert op C. mislukte (22 Aug. 1572); C. werd slechts vrij ernstig gewond. Karel IX was eerst zeer verontwaardigd en beloofde aan C. algeheele satisfactie, maar zijne moeder Catharina, beducht voor de wraak van C. en de Hugenoten, die toen in grooten getale te Parijs waren, wist den zwakken koning ertoe over te halen het bevel te geven tot de moordpartij, bekend onder den naam van Bartholomeusnacht. C. was een der eerste slachtoffers. Zijn lijk werd erg verminkt en krachtens vonnis van ’t Parlement aan de galg opgehangen; pas in 1599 werd het in den grafkelder zijner familie te Châtillon bijgezet.
