Botulisme - (worstvergiftiging), een bijzondere vorm van vleeschvergiftiging, veroorzaakt door het vergif (toxine), gevormd door den Bacillus botulinus. Dit micro-organisme kan zich ontwikkelen daar, waar weinig gelegenheid tot toetreden van versche lucht bestaat. In versch vleesch kan het zich niet ontwikkelen, maar in vleeschconserven, bv. pasteien, gerookte ham, enz., zijn de omstandigheden voor den groei van den bacil gunstig. Eigenaardig is het, dat de bacil op zichzelf voor den mensch onschadelijk is.
Ook al komt hij in het darmkanaal, dan wordt geen schade toegebracht; in het darmkanaal schijnt de bacil zich niet te ontwikkelen, dus ook zijn vergif niet te vormen. Wanneer echter vleesch onder afsluiting van de lucht met den bacil is geïnfecteerd, dan vormt zich na eenigen tijd het vergif, dat aanleiding tot de karakteristieke verschijnselen van het botulisme geeft. De verschijnselen ontwikkelen zich in den regel betrekkelijk langzaam. Een twaalftal uren na het gebruik van het vergiftigde vleesch ontstaat hoofdpljn en braken, vergezeld van obstipatie soms ook van maagpijnen. In het algemeen echter zijn de buikverschijnselen zeer gering. Steeds komen oogstoornissen voor: verwijding van de pupil, afhangen van de oogleden, scheel zien, soms blindheid. Daarnaast kunnen voorkomen: oorstoornissen, droogheid van den mond, ophouden der speekselsecretie, benauwdheid, langzame en zwakke pols enz. In het algemeen vertoont het ziektebeeld veel overeenkomst met dat van de atropinevergiftiging.
De intensiteit van de verschijnselen hangt natuurlijk af van de hoeveelheid gif die opgenomen is. De duur der ziekte wisselt van enkele dagen tot maanden. In ongeveer 30 % der waargenomen gevallen bleek de ziekte doodelijk. Op ieder tijdstip der ziekte, zelfs nog drie maanden na haar begin, kan de dood intreden. Een tegengif kent men niet, de behandeling is in hoofdzaak symptomatisch. Door temperaturen boven 80% wordt het vergif vernietigd. Vleeschconserven, die dus voor het gebruik goed gekookt of gebraden worden, kunnen geen aanleiding tot botulisme geven.
