Bestand (twaalfjarig) - wordt het tijdperk uit den Tachtigjarigen Oorlog genoemd, waarin de Nederlandsche Republiek en Spanje de wapenen tijdelijk lieten rusten, behalve in de koloniën. Het kwam te Antwerpen tot stand, nadat de vooraf gegane onderhandelingen te ’s-Gravenhage over het sluiten van een definitieven vrede mislukt waren. Maurits was een heftig tegenstander van een tijdelijken vrede, Oldenbarnevelt een groot voor stander er van.
Het tractaat werd 9 April 1609 ge sloten, dank zij de bemiddeling van den Franschen gezant Jeannin en omdat zoowel aan Spaanschen als aan Nederlandschen kant behoefte aan een tijdelijke verademing werd gevoeld. Het bevatte 38 artikelen, waaronder enkele geheime, en bepaalde o.a., dat het Bestand 12 jaren zou duren en gesloten werd op den grondslag van het bezit van het oogen blik; dat de volkomen onafhankelijkheid der Neder landsche Republiek zoowel door de aartshertogen als door den Koning erkend werd; dat de Neder landers vrije vaart op Indië zouden hebben; dat zij, handelende in de Spaansche of aartshertoge lijke landen, dezelfde rechten tegenover dezelfde verplichtingen zouden hebben, als in 1604 aan de Engelschen waren toegekend en opgelegd; dat alle verbeurd verklaarde goederen, onder afrekening der daarop rustende schulden, zouden worden terug gegeven; dat alle gevangenen van beide kanten zonder losgeld vrijgelaten moesten worden, enz.
Hoewel de oorlog niet woedde, kwamen de Vereenig de Nederlanden toch niet tot rust, daar tijdens het B. de hevige godsdiensttwisten tusschen de Arminianen en de Gomaristen uitbraken, die ook op politiek terrein oversloegen. De godsdienstige geschillen werden op de Synode van Dordrecht in 1618—1619 beslecht; de politieke strijd eindigde met de terechtstelling van Oldenbarnevelt in 1619 en de machtsvergrooting van den Stadhouder, doch de kiem was gelegd tot de latere hevige twisten tus schen de Staatsgezinde en Stadhouderlijke Par tijen. Tijdens het B. namen zoowel de Neder landen als Spanje deel aan den Gulik-Kleefschen Successie-oorlog, waarbij Maurits en Spinola als aanvoerders der Nederlandsche en Spaansche troe pen wederom tegenover elkander kwamen te staan, terwijl ook in Oost-Indië beide landen elkander be streden, waar juist in dezen tijd de grondslagen voor den lateren bloei der Oost-Indische Compa gnie gelegd werden. In de laatste jaren van den wapenstilstand namen de Nederlanden ook deel aan den Dertigjarigen Oorlog, aanvankelijk slechts door subsidies te geven, later met de wapenen. Nogmaals kwamen Maurits en Spinola, nu in de Palts, tegenover elkaar te staan.
