Ban

betekenis & definitie

Ban - 1) oude rechtsterm, met de oorspr. bet. van verbod of gebod met bedreiging van straf voor het niet opvolgen daarvan. In den Frankischen tijd heeft de koning het recht van gebieden en verbieden, hij heeft den b. In lateren tijd ziet men, dat het banrecht ook berust bij de graven, aan wie de koningen het hebben overgedragen; ten slotte spreekt men van een b. bij verschillende personen, die een dwingend recht uitoefenen, dat zij door ’t opleggen van boetes kunnen handhaven. Uit deze eerste bet. ontwikkelden zich andere. De b. van een leenheer is de oproeping ten strijde van zijn leenmannen. Dan worden onder b. ook verstaan de personen, die opgeroepen worden. Zoo spreekt men bij ons nog van den ban van het leger, vroeger ook van de schutterij, in den zin van lichting. Bij het leger is nog in gebruik de uitdrukking den b. openen, sluiten. B. bet. hier de tijd der afkondiging; een signaal wordt geblazen ter opening van den b., voor het voorlezen van een proclamatie of voor den aanvang van een militaire oefening. — In de beteekenissen rechtspraak, terechtzitting, straf (dikwijls boete) is het woord in de M. B. wel, thans niet meer gebruikelijk, terwijl van de bet. rechtsgebied, landstreek, waarover de rechtsban van een ambtenaar zich uitstrekt, nog wel overblijfselen aan te wijzen zijn. Zoo bestaat nog de ban (of banne) van Westzaanden, het gemeenschappelijk beheer van de vroegere bansluizen door de gemeente, waarin de ban thans is opgelost (Boekenoogen, De Zaansche Volkstaal, blz. 31). Ook in andere deelen van N.-Holland (Drechterland, Waterland) komt het woord banne in den waterstaatkundigen zin voor (polder, deel van een polder of vereeniging van polders onder één bestuur staande).—2) (godsd. en kerkel.) Hebr. chérem, is een door Israël toegepaste vorm van wijding aan de godheid. In de periode volgende op den intocht in Kanaan bestond het in de algeheele vernietiging van de personen met hun eigendom. Vandaar de zware straffen op schending van den b. gesteld (zie ACHAN). Een „gebannen” stad mocht niet herbouwd worden (Deut. 13:16; Joz. 6:26) en werd soms met zout bestrooid (Richt 9:46), welke handeling niet enkel op onvruchtbaarheid wijst, maar religieuze beteekenis heeft: wijding aan een godheid. — 3) B. (excommunicatie) heet in het Kerkelijk Recht de uitsluiting uit de kerkelijke gemeenschap, een kerkelijke straf, waarbij verschillende graden denkbaar zijn. Steeds blijft het door het doopsel ontstane uitwendige lidmaatschap. De oudste gevallen, waarin de b. werd uitgesproken, beteekenen wel volledige uitsluiting uit het kerkelijk rechts- en genadeleven (groote b., excommunicatio major). Met de openbare boete was in elk geval een soort kleine b. (exc. minor) verbonden. Na het afschaffen van de openb. boete werd de kleine b. een zelfstandig strafmiddel (uitsluiting van de Sacramenten, Sacramentaliën en kerkelijke ambten) en trad in ’t vervolg in bij onbevoegd verkeer met personen, die in den grooten b. waren, volgens Paus Martinus V (1418), maar slechts in het verkeer met met name geëxcommuniceerden (nominatim excommunicati) en openbare aanvallers van geestelijken. Sinds de Bul „Apostolicae Sedis" (1869) is de exc. minor afgeschaft. De b. wordt of wel uitgesproken op grond van een gerechtelijk proces (sententia ferenda) of wordt vanzelf, onmiddellijk beloopen bij bepaalde zware vergrijpen (sententia lata). Het beloopen van den b. stelt voorop kerkelijk lidmaatschap (door het Doopsel), toerekenbaarheid, puberteit, en kennis met de op het opzettelijk bedreven vergrijp gezette straf. Thans gelden slechts de gevallen, bepaald en gehandhaafd in de Bul „Apostolicae Sedis” en de sinds dien nieuw bepaalde gevallen. De staatsrechterlijke gevolgen van den b. zijn overal vervallen. Berechtigd tot het uitspreken van den b. zijn de Paus voor de geheele Kerk, de Bisschoppen en de met hen gelijkstaande prelaten met betrekking tot hun ondergeschikten, met uitzondering van de vorsten. De opheffing van den b. komt in den regel dengene toe, die hem uitspreekt. Bij de sententia lata is te onderscheiden, of de vrijspraak ervan den Paus, den Bisschop of aan niemand gereserveerd is.