Archimedes (287—212 v. Chr.), Grieksch natuurkundige en wiskundige van zeer groote beteekenis, die de wiskunde om haarzelve en niet alleen ter wille van haar toepassingen beoefende. Van zijn wiskundige ontdekkingen worden hier vermeld de benadering 31/7 < π < 310/71 voor het getal π (in zijn cirkelmeting); de studie van de z.g. spiraal van Archimedes (p = c. φ, waarin p voerstraal, φ = argument, c — constant); de oppervlakteberekening van de parabool (door verdeeling in een reeks driehoeken van steeds kleiner oppervlakte); de berekening van het oppervlak en den inhoud van den bol en den cylinder, van conolden en sferolden. In al deze berekeningen paste A. de z.g. exhaustieve methode toe, waarbij de te berekenen oppervlakten en inhouden worden verdeeld in elementen van bekende oppervlakte en inhoud, die een oneindig voortloopende afdalende reeks vormen, waarvan de termen volgens zekere wetten elkaar opvolgen, zoodat de samenvoeging ervan neerkomt op de optelling van convergente reeksen. Naar A. zijn ook genoemd de z.g. lichamen van Archimedes of halfregelmatige lichamen.
Verder heeft A. in zijn zandrekening het gebruik van het tientallig stelsel in de rekenkunde bevorderd door zeer groote getallen voor te stellen met behulp van machten van 10. (De naam „zandrekening” is afkomstig van de inkleeding van het vraagstuk: een getal aan te wijzen, grooter dan het aantal zandkorrels bevat in een bol, waarvan de straal gelijk is aan den afstand van het middelpunt der aarde tot den sterrenhemel). Als physicus heeft A. een niet minder groote beteekenis. Hij ontdekte o.m. de wetten van het evenwicht aan den hefboom en werd vooral beroemd door de opstelling van de wet van den hydrostatischen druk, die naar hem den naam van „Wet van A.” heeft gekregen. Deze wet, die zegt, dat een in een vloeistof gedompeld lichaam door den opwaartschen druk van de omgevende vloeistof zooveel aan gewicht verliest, als het gewicht bedraagt van de verplaatste hoeveelheid vloeistof (zie HYDROSTATICA), werd volgens het verhaal door A. ontdekt, toen hij zich in het bad bevond. Daar hij door Koning Hieron II belast was met het onderzoek naar het zilvergehalte van een gouden krans (ten onrechte in de litteratuur meestal „kroon” genoemd), zonder die krans te mogen beschadigen, kwam hij terstond op het denkbeeld, de pas ontdekte wet bij de oplossing van het probleem toe te passen.
Zonder zich den tijd te gunnen, zich aan te kleeden, snelde hij onder den uitroep „Heureka” (ik heb het gevonden) naar huis. Zijn ontdekkingen heeft A. vaak in de praktijk toegepast, b.v. den hefboom bij het te water laten van schepen, den brandspiegel, de waterschroef enz. Beroemd is ook zijn planetarium, waarmee hij den loop van de planeten om de aarde voorstelde. A. leefde te Syracuse; alleen volgde hij gedurende eenigen tijd de lessen van Conon te Alexandrië. Toen Syracuse, na een beleg van twee jaren, door de Romeinen van de landzijde ingenomen werd, doodde een Romeinsch soldaat den 75-jarigen grijsaard.
