Analyse (gr.) - oplossing, ontleding;
1) in de scheikunde het onderzoek naar de samenstelling der stoffen. De qualitatieve a. zoekt alleen' den aard der bestanddeelen te bepalen, de quantitatieve ook de hoeveelheid. Bij de qualitatieve a. brengt men door toevoeging van bepaalde chemicaliën reacties te weeg, die bij aanwezigheid van de gezochte stoffen typische zichtbare veranderingen, meestal neerslagen of kleursveranderingen veroorzaken. Wanneer het onderzoek zich niet bepaalt tot het opsporen van bepaalde bestanddeelen, doch in het algemeen moet worden nagegaan, waaruit een onbekende stof is samengesteld, dan past men althans voor anorganische stoffen een systematischen analysegang toe, nadat men zich eerst door eenige voorproeven (analyse langs den drogen weg), bestaande in blaaspijpanalyse, verhitting met en zonder toetreding van lucht, vlamreacties, onderzoek der borax- of phosphorzoutparel eenige kennis van de te onderzoeken stof heeft verschaft. In eenvoudige gevallen kan men hiermee volstaan. Voor het eigenlijke onderzoek wordt de stof opgelost en aldus in den vorm van zouten gebracht. Het onderzoek valt dan uiteen in dat naar de zuur- en dat naar de metaalionen. Dat naar de eerste wordt vaak, naar de laatste steeds systematisch verricht door toevoeging van z.g. groepenreagentia, die telkens een reeks ionen als verbindingen neerslaan, welke door filtreeren van de overige worden gescheiden.
Elk zoo’n groep wordt door nieuwe reagentia in kleinere verdeeld, tot elk ion alleen is afgescheiden en door typische reacties geïdentificeerd kan worden. Bij de quantitatieve a., welke slechts na voldoende qualitatieve a. kan plaats hebben, kan men de stof, welke bepaald moet worden, in een goed gedefinieerden meest vasten of gasvormigen toestand overbrengen, die gewogen (gewichtsanalyse) of gemeten wordt. Voor het analyseeren van gassen heeft men een, uitsluitend op meten van gasvolumina berustende, eenvoudige methode, de gasanalyse. Een speciale vorm van gewichtsanalyse is nog de elementairanalyse, het onderzoek naar de quantitatieve samenstelling van organische stoffen. De langzaamheid, aan de gewichtsanalyse eigen, maakt dat de maatanalyse, volumetrische a., titrimetrische a., waarbij de verbindingen niet behoeven te worden afgescheiden, maar waarbij gemeten wordt de hoeveelheid vloeistof van bekende concentratie (titer) noodig om een bepaald effect teweeg te brengen, groote voordeelen bezit. Naar de methoden ondescheidt men nog de colorimetrische a. of colorimetrie a , waarbij de kleurintensiteit, dedensimetrische a., waarbij de dichtheid, de spectraal a , waarbij het spectrum, de polarimetrische a., waarbij de draaiing, van het polarisatievlak uitsluitsel geeft over hoeveelheid of aard van bepaalde aanwezige stoffen.
De microchemische a. of microchemie veroorlooft te werken met geringe hoeveelheden stof, bij het qualitatieve onderzoek door gebruik van het microscoop, bij het quantitatieve door voor elk geval speciale methoden;
2) in de wiskunde: verzamelnaam voor alle wiskundige methoden, in den regel van niet-meetkundigen aard, waarbij het begrip oneindig klein een rol speelt, dus van de differentiaal- en integraalrekening, de theorie der differentiaalvergelijkingen, der integraalvergelijkingen, de functiëntheorie. Soms wordt ook de algebra onder de a. begrepen; in dat geval spreekt men wel van lagere a. in den zin van a. van eindige grootheden, dus algebra, en van hoogere a. in den zin van a. van oneindig kleine grootheden, dus differentiaalrekening enz. Zie ook HARMONISCHE ANALYSE.
3) In de muz. onderscheidt men a) de a. der klanken door het menschelijk gehoor, d.w.z. het onderscheiden van de verschillende deeltonen, waaruit een toon (klank) is samengesteld. Tot het vermogen van te analyseeren behoort ook de eigenschap van het oor, de verschillende tonen, waaruit een akkoord bestaat, wel als massa op te vatten, maar ze — in het geheel — toch als afzonderlijke klanken te kunnen onderscheiden;
b) de technisch-aesthetische a. van muzikale composities; het bepalen van de wetten, waarnaar hun bouw geregeld is; het aangeven van de phraseering; het onderzoeken van de harmoniseering en van de modulatie. Hoezeer het toe te juichen is, dat tegenwoordig de a. van de uit te voeren composities eene belangrijke plaats inneemt bij het muziek-onderwijs, moet toch gewaarschuwd worden tegen overdrijving bij het inrichten van zoogen. geanalyseerde programma’s. Deze leveren — wanneer zij niet zéér sober gehouden worden — het gevaar, dat de hoorder te veel naar bijzonderheden gaat zoeken, dat de groote lijn voor hem verloren raakt en dat de compositie niet met die macht op hem inwerkt, als wanneer hij ze geheel onbevangen had aangehoord.
