Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 17-01-2019

Actionsart

betekenis & definitie

Actionsart - in de taalwetenschap de benaming voor de wijze, waarop de handeling door een werkwoord uitgedrukt geschiedt. Men onderscheidt o.a.:

de perfectieve a. (ook punctueel, momentaan genoemd), het w.w. duidt een handeling aan, die bij haar begin ook dadelijk volbracht is; zoo heeft Ndl. vinden een perfectieve bet., een vb. uit het Du. is er erblickte den Briefträger;

2) de impectieve a., (ook duratief genoemd), het w.w. duidt een handeling aan in haar onafgebroken voortgang, b.v. Ndl.zoeken, Du. blieken;
3) de perfectische a., het ww. duidt een toestand aan als voortgekomen uit een voorafgaande handeling, b.v. het Gr. w.w. oida bet. „ik heb vernomen en ken nu”;
4) de iteratieve a., het w.w. duidt een handeling aan, die bestaat uit een herhaling van een aantal gelijke handelingen, b.v. Ndl. duikelen, kibbelen (iterat. bij duiken, kijven);
6) de inchoatieve a., het w.w. duidt den overgang aan van den eenen toestand in den anderen, b.v. Ndl. rijpen.

In het Indogermaansch speelde de onderscheiding der actionsarten in het verbale systeem een belangrijke rol. De Grieksche aoristus duidde b.v. ook de perfectieve a. aan. Ook aan de perfectumvormen was de bet. van een bepaalde a. verbonden. In het Gotisch was het voorvoegsel gadikwijls het middel om de perfectieve a. uit te drukken (gahausjan tegenover hausjan), terwijl in de Slavische talen nog thans perfectieve en imperfectieve a. door een bijzonderen vorm onderscheiden worden, b.v. Tsechisch imperf. psáti, de handeling van het schrijven verrichten, dus Ndl. schrijven, perf. napsáti, de handeling van het schrijven volbrengen, opschrijven.

< >