Abélard (pierre) - Fransch scholastisch wijsgeer en theoloog, geb. 1079 te Pallet bij Nantes, leerling eerst van den nominalist Roscellinus, daarna van den realist Willem v. Champeaux. Doordat hij dezen laatsten in een openlijk dispuut overwon, werd zijn roem als dialekticus groot en deze steeg nog door zijn leeraarschap aan de school de Notre-Dame te Parijs, waar hij geweldigen toeloop van hoorders had en vele voortreffelijke leerlingen vormde. Zijn beroemd liefdesavontuur met zijn leerlinge Heloise (nicht van den domheer Fulbert), later door hemzelf beschreven, eindigde daarmee, dat beiden in een klooster gingen. Na eenigen tijd trad hij echter weer als leeraar op in een kluis Paracletum bij Nogent.
In 1121 werden leerstellingen van hem door het concilie te Soissons, 1142 door dat te Sens veroordeeld. A. herriep ze, als gehoorzame zoon der kerk. Vooral Bernard v. Clairvaux was zijn onvermoeide tegenstander. Hij stierf in 1142 in het klooster St. Marcel sur Saône. Sedert 1817 rust het stoffelijk overschot van A. en Heloise op het kerkhof Père Lachaise te Parijs. — In den strijd tusschen realisten en nominalisten over het bestaan der universalia (algemeene begrippen) nam A. een bemiddelende positie in. Het algemeene ligt in de beteekenis der woorden (sermonisme). — A. is in zijn uitspraken voor zijn tijd vaak zeer verlicht en liberaal. Hij komt op voor het recht der rede en van den twijfel tegenover de autoriteit.
In zijn werk Sic et non worden afwijkende meeningen van kerkvaders over gewichtige leerstukken tegenover elkaar geplaatst. De bijbel moet niet naar de letter opgevat worden (wat goed is voor de bekrompen menigte), maar geestelijk worden verstaan. De hemelvaart b.v. beteekent voor den ontwikkelde de verheffing der ziel tot het hemelsche, daar immers van een plaatselijken hemel en hel geen sprake wezen kan. — Het eerst onder de middeneeuwsche filosofen behandelde A. de ethiek in een afzonderlijk geschrift (Scito te ipsum, ken u zelf), waarbij hij op gezindheid en geweten den nadruk legt. Tegenover Anselmus’ satisfactie-leer stelt hij de macht der verlossende liefde op den voorgrond. De gezamenlijke werken v. A. zijn uitgegeven door Cousin, 2 dln. 1859, Parijs. De theol. werken bij Migne Patrol.
Lat. deel 178. Zie over hem Ch. de Rémusat, Abélard 2 dln. Parijs 1846. Hausrath, P. Ab. Leipzig 1893. Uitvoerig behandelt hem H. Reuter in zijn Gesch. der religiösen Aufklärung im Mittelalter 1877.
