Ned. gemeente in de prov. Gelderland, 16,50 km2,31240 inw., 17,5 % r.k., 28,5 % n.h., 6 % geref., 7,5 % overige, 40,5 % g. kerkg.
Van de beroepsbevolking werkt 1 % in de landbouw, 28 % in de industrie (ter plaatse: drukkerijen, metaal, confectie, hout, chemie, papier, voedingsen genotmiddelen) en 7 % in de dienstensector. Zutphen is regionaal verzorgingscentrum voor de noordwestelijke Achterhoek. De stad is rijk aan historische monumenten. Bezienswaardig zijn m.n. de overblijfselen van vroegere vestingwerken (o.a. Berkelruïne met waterpoort over de Berkel), het stadhuis met burgerzaal (1426), de Sint-Walburgskerk (13e—15e eeuw) met aangebouwde raadskapel (1430) en librije (1563). GESCHIEDENIS. Zutphen, ontstaan uit een grafelijk hof, werd in 1031 voor het eerst genoemd en kwam in 1059 als versterkte plaats voor.
Zutphen was centrum van een graafschap (vandaar De Graafschap), dat in de loop van de 12e eeuw door vererving aan het Gelderse gravenhuis kwam. Graaf Otto I van Gelre noemde zich graaf van Gelre en Zutphen toen hij in 1190 Zutphen stadsrechten had verleend. Zutphen was een concurrent van Deventer en was vanaf het begin volberechtigd Hanzestad. Het bezat bierbrouwerijen, lakenen linnennijverheid en dreef handel op de Rijnstreken, Engeland en de Oostzeelanden. Het Zutphense stadsrecht werd Gelders stadsrecht. Mede door de moerassige omgeving werd Zutphen een belangrijke vesting en daardoor bij vele oorlogen betrokken.
Tijdens Karel V en tijdens de Republiek was het kwartier van Zutphen, dat overigens een geheel andere omvang had dan het graafschap Zutphen, een van de vier (tijdens de Republiek drie) kwartieren van Gelderland. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog ging Zutphen in 1572 over naar de zijde van de opstandelingen, maar de Spanjaarden verrasten de stad en hielden er gruwelijk huis. In 1579 werd Zutphen bevrijd, maar in 1583 door de Spanjaarden hernomen. In 1591 dwong stadhouder prins Maurits de Spanjaarden tot overgave. In het begin van de 18e eeuw vonden ook hier plooierijen (→Plooierij) plaats. In de tweede helft van de 18e eeuw was de burgerij patriottisch gezind.
In de 19e eeuw hield Zutphen op vesting te zijn en ging zich uitbreiden. In de Tweede Wereldoorlog werd de stad zwaar getroffen door een geallieerd bombardement (1944) en door de bevrijdingsgevechten (4—6.4.1945). LITT. W.de Vries, De opkomst van Zutphen (diss. 1960); W.Heitling, Zutphen, stad om van te houden (1972); A.H.Wertheim-Gijse Weenink, Twee woelige jaren in Zutphen. De plooierijen van febr. 1703-05 (1977).
