de regionale christelijke liturgische tradities die in het westen zijn ontstaan. Zij kwamen m.n. vanaf de vierde eeuw tot ontwikkeling, toen de improvisatie afnam en teksten en riten meer werden vastgelegd.
In het westen was (in tegenstelling tot het oosten) sprake van slechts één wereldlijk centrum, Rome, dat een centrale positie behield ook toen het Westromeinse Rijk in verval raakte. De voornaamste westerse liturgie was dan ook de Romeinse liturgie, die op den duur in heel het westen de overhand kreeg. Aanvankelijk ontstonden ook andere liturgieën. Men kan wijzen op de Gallische liturgie in strikte zin (in de prov. van Gallië, voorzover deze niet onder Spaanse invloed stonden), de Keltische liturgie (in Ierland, Engeland, Schotland, Bretagne), de ambrosiaanse liturgie (in Noord-Italië) en de Wisigotische liturgie (in Spanje). Gewoonlijk vermeldt men ook nog de oude Afrikaanse liturgie (rond Carthago). De Gallische en de Keltische liturgie zijn nooit tot volle ontplooiing gekomen, terwijl de ambrosiaanse en Wisigotische liturgie wel duidelijke contouren kregen.
