(voorspelde, heeft voorspeld),
1. voorzeggen, iets aankondigen dat niet te voorzien valt; (ook) als zijn mening te kennen geven dat iets zal gebeuren of zo zal zijn: dat valt nog niet te het weer voorspellen, aankondigen hoe men verwacht dat het zich zal ontwikkelen;
2. (logica) door deductie voorspellingen van waarneembare verschijnselen afleiden uit een theorie;
3. doen verwachten: zijn toornige blikken voorspelden niet veel goeds.
BEDRIJFSECONOMIE
In bepaalde situaties, b.v. die waarin niet op order gewerkt wordt, is het noodzakelijk om voor een periode in de toekomst een schatting te maken over de afzet. Deze voorspellingen vormen de basis van de produktieplanning. In de operationele research is een aantal voorspellingsmethoden ontwikkeld. De eenvoudigste methode bepaalt de toekomstige waarde op grond van gemiddelden over een aantal voorgaande perioden ( voortschrijdend gemiddelde). Een verfijning van deze methode maakt gebruik van gewogen gemiddelden (het ligt nl. voor de hand recentere cijfers zwaarder te laten wegen); een bijzondere vorm hiervan is de methode van de evenredige correctie (exponential smoothing). Ook hierop kan men verfijningen aanbrengen door b.v. de meningen van consumenten te verwerken (opiniemethode).
Bij de conjunctuurindexmethode wordt het (gewogen) gemiddelde van conjunctuurindicatoren, die vooruitlopen op de gemiddelde economische ontwikkeling, als voorspelling opgevat. De causale voorspellingsmethode gebruikt een mathematisch model om tot voorspellingen te komen, dit kan m.n. toegepast worden voor macro-economische voorspellingen. Het Ned. Centraal Planbureau resp. het Belg. Nationaal Instituut voor de Statistiek gebruiken modellen om tot het jaarlijkse Centraal Economisch Plan en de Macro-Economische Verkenning te komen.
LITT. E.van Winkel en D.Fraser, Tijdreeksvoorspellingen en hun bewaking (1970).
LOGICA
Bij vele empirische wetenschappen speelt het voorspellen een belangrijke rol. Om de geldigheid van een theorie aan te tonen, doet men met behulp van deze theorie voorspellingen en toetst die vervolgens door middel van waarneming en experiment. Kloppen de waarnemingen met de voorspellingen, dan wordt de theorie bevestigd (geconfirmeerd), zo niet dan is deze weerlegd (gefalsifieerd). In dit laatste geval wordt zij gewijzigd door bepaalde hypothesen te veranderen of bepaalde restricties in de toepassing in te voeren of nieuwe hypothesen aan te nemen. Soms wordt daardoor wel een hele theorie verlaten. Men moet echter de betekenis van het voorspellen niet overdrijven.
Het is zeker niet het enige criterium in de wetenschap. In verscheidene wetenschappen speelt de mogelijkheid van het voorspellen slechts een ondergeschikte rol (b.v. in de geschiedeniswetenschap).
LITT. K.R.Popper, The logic of scientific discovery (1959); H.G.Hubbeling, Language, logic and criterion (1971); A.D.de Groot, Methodologie (8e dr. 1975).
