in de oudheid nationale heros van het Griekse Attika; zoon van koning Aigeus van Athene en Aithra, de dochter van Pittheus van Troizen, bij wie hij opgroeide. Op 16-jarige leeftijd begaf hij zich naar Athene.
Onderweg versloeg hij een aantal rovers en monsters (o.a. Prokrustes en de stier van Marathon), meestal op de wijze waarop zij zelf hun slachtoffers ombrachten. Op Kreta doodde hij met hulp van Ariadne de Minotaurus, die jaarlijks zeven jongens en zeven meisjes van Athene eiste; Ariadne liet hij op de terugweg op Naxos achter. Bij zijn terugkeer stortte Aigeus zich door een misverstand in zee. Theseus werd nu vorst van Attika. Hij overwon de binnenvallende Amazonen en nam hun vorstin Antiope tot vrouw; hun zoon was Hippolytos.
Na Antiopes dood huwde hij Faidra. Theseus nam deel aan de tocht der Argonauten, hielp Peirithoös tegen de Kentauren en daalde met hem in de Hades af om Persefone te schaken; dit mislukte, en beiden bleven in de Hades tot Herakles Theseus verloste. Intussen hadden de Dioskouren hun door Theseus ontvoerde zuster Helena bevrijd. Na een opstand van Atheners vluchtte Theseus naar Lykomedes van Skyros, die hem verraderlijk in zee wierp.Na de Perzische Oorlogen bracht Kimoon in 475 op bevel van het Delfisch orakel het gebeente van Theseus terug naar Athene, waar hij een eigen tempel kreeg, het Theseion, en waar begin november te zijner ere het oogst- en dodenfeest der Theseeën gevierd werd.
LITT. A.F.Ward e.a., The quest for Theseus (1970).
