[Sanskriet; scheringdraad van een weefsel], v./m. (-’s), hindoes leersysteem van esoterische praktijken ter verkrijging van geestelijke ervaringen en existentiële verheffing, ter realisatie van de hoogste waarheid en ter bevrediging van verlangens.De zich in tantra’s uitende godsdienstvorm, het tantrisme, schijnt zich oorspronkelijk in het noordoosten en oosten van Voor-Indië ontwikkeld en vandaar verbreid te hebben. Ook op Java treft men sporen van tantristische invloeden.
In het boeddhisme zijn krachtige tantristische stromingen binnengedrongen. Volgens een traditie zijn er 64 tantra’s; er zijn er echter veel meer geweest. In de regel zijn zij geschreven in de vorm van een dialoog tussen Siva en zijn vrouw Devi; Siva geeft openbaringen en stelt observanties voor zijn volgelingen vast. Een tantra behoort vijf onderwerpen te behandelen: schepping, ondergang der wereld, verering der goden, het verkrijgen van bovennatuurlijke vermogens (siddhi), de vereniging met de hoogste godheid. Men vindt er tevens, behalve de algemeen-Indisch godsdienstige stof als het wezen van de mens, de wedergeboorte, verlossing enz., zeer gedetailleerde beschrijvingen van allerlei riten (o.a. fysieke en psychische reinigingen), meditatiepraktijken, praktische mystiek, de wijzen waarop men zich bovennatuurlijke macht kan verwerven enz. Behalve over de verering van godheden en demonische machten, speciaal van Devi in haar verschijningsvormen, vindt men uiteenzettingen over mantra, yantra, nyssa, goeroe enz.
Mantra’s zijn hier korte teksten met magische kracht, waarvan de klank op zichzelf, op bepaalde wijze geproduceerd, in de regel reeds de bedoelde werking heeft. Yantra’s zijn magische diagrammen, driehoekfiguren enz., die, naar men aanneemt, occulte krachten bezitten. Nyasa’s lokaliseren machten in delen van het lichaam dat als een microkosmos, corresponderend met het universum, wordt beschouwd: men plaatst op ceremoniële wijze de handen op verschillende delen van zijn lichaam en lokaliseert daardoor b.v. de energieën van de overeenkomstige lichaamsdelen van de godheid in zichzelf. Goeroe is de geestelijke leraar en leidsman.
LITT. D.N.Bose en H.Halder, Tantra (1956); C. Chakravarti, Tantra (1963); B.S.Bajneesh, Tantra, het allerhoogste inzicht (1977).
