I.o., een sterk, bijtend zuur en oxidatiemiddel, dat bestaat uit een verbinding van waterstof, stikstof en zuurstof (HN03);
II. bn., gevormd met salpeterzuur: salpeterzuur koper, koper-(n)nitraat; salpeterzure potas, kaliumnitraat.
Salpeterzuur was reeds bekend aan de alchemist Geber. Het komt in de natuur alleen in de vorm van zouten (nitraten) voor. De nitraten komen zeer verspreid en in kleine hoeveelheden voor, behoudens in Chili het chilisalpeter. Salpeterzuur werd o.a. bereid uit chilisalpeter, door omzetting met zwavelzuur:NaN03 + H2S04 -» NaHSO, + HN03 .Het NaHS04 kan worden gebruikt om meer chilisalpeter om te zetten. Daarbij komt echter veel warmte vrij, waardoor het dan gevormde salpeterzuur ontleedt en stikstofdioxide ontstaat, dat in het al aanwezige salpeterzuur oplost en hieraan een rode kleur geeft (het zgn. rood rokend salpeterzuur). Dit salpeterzuur kan worden gezuiverd door herhaalde destillatie.
Tegenwoordig wordt salpeterzuur uitsluitend op industriële schaal gemaakt door katalytische oxidatie van ammoniak, waarbij als katalysator een platina-rodium of een platina-palladium-rodiumlegering wordt gebruikt in de vorm van geweven netten. Bij een temperatuur van 700 °C wordt stikstofmonoxide gevormd:4NH3 + 502 -» 4NO + 6H20. Het gevormde NO wordt met een overmaat lucht gekoeld en geoxideerd: 2NO + 02 2N02
Het mengsel van gassen wordt in verdund zuur geleid en het gevormde HN03 gezuiverd:
2N02 + H20 -> HN02 + HN03 3HN02 -> 2NO + HNO3 + H20
Grote producenten van salpeterzuur zijn in Nederland de Unie van Kunstmestfabrieken te Geleen, IJmuiden en Pernis en de Ned. Stikstof Maatschappij te Sluiskil.
Salpeterzuur vindt toepassing als oxiderend sterk zuur voor de reiniging, oplossing en scheiding van metalen, b.v. platina en goud; verder bij de zwavelzuurbereiding volgens het lodenkamerproces en bij de bereiding van organische nitroverbindingen, zodat het een van de onmisbare grondstoffen is voor de fabricage van explosieve stoffen, kleurstoffen en geneesmiddelen.
Verreweg de grootste hoeveelheid salpeterzuur wordt echter gebruikt in de vorm van ammoniumnitraat in kunstmest.
